"Ik denk dat we niet meer wegkomen met wat gefragmenteerde antistress trainingen of onsamenhangende bestrijdingsplannen ertegen. Het wordt hoog tijd dat we stress in een context plaatsen en begrip krijgen over de oorsprong van stress". (Jentien Keijzer, zelfstandig psycholoog bij Kernzaak.
De instroom in ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid komt sinds enkele jaren voor meer dan 50 procent door stressgerelateerde klachten, blijkt uit cijfers van CBS. Bij herhaling in onderzoek is bovendien vastgesteld dat chronische stress in Nederland de grootste oorzaak voor ziekteverzuim op het werk is (NRC).
"Ik denk dat we niet meer wegkomen met wat gefragmenteerde antistress trainingen of onsamenhangende bestrijdingsplannen ertegen. Het wordt hoog tijd dat we stress in een context plaatsen en begrip krijgen over de oorsprong van stress". (Jentien Keijzer, zelfstandig psycholoog bij Kernzaak.
Stress is een gigantisch probleem
Stress is hot topic. Onlangs kwamen me op één dag drie alarmerende artikelen onder ogen over hoe stress ons momenteel massaal bij de ballen heeft. De Telegraaf kopte onder de titel “Stress oorzaak van enorme crisis’ dat we als westerse wereld aan de vooravond staan de grootste crisis ooit. In de Volkskrant schreef Wilma de Rek dat wij als mensen eigenlijk nog gewoon dieren zijn, en dat ons stresssysteem dermate evolutionair gedateerd is dat we helemaal niet toegerust zijn op onze moderne leefwijze. En op diezelfde dag werd ik geattendeerd op een artikel in het NRC van psychiater Bram Bakker die in 2017 al stelde dat stress het probleem achter de- nu zo in het nieuws gonzende- 'leefstijlziekten’ is. “Wij zullen onder ogen moeten zien dat onze huidige leefwijze gepaard gaat met een aanmerkelijk verhoogd risico op een ziekmakende ontregeling van het stresssysteem”, aldus Bram Bakker.
Burn-out, overspannenheid is geen ziekte
Ik ben het eens met al deze alarmsignalen. Ik denk dat we niet meer wegkomen met wat gefragmenteerde antistress trainingen of onsamenhangende bestrijdingsplannen ertegen. Het wordt hoog tijd dat we stress in een context plaatsen en begrip krijgen over de oorsprong ervan. Want stress is een probleem dat ons allen aangaat. Of zoals Wilma de Rek het zo mooi in haar artikel verwoord: “Een gigantisch probleem van de hele soort. Onze soort, homo sapiens, de mens”. En zo lang we niet begrijpen dat de oorsprong van stress niet alleen in de mens ligt, maar bovenal in de moderne leef- en werkstijl die we met elkaar gecreëerd hebben, blijven we symptoom bestrijden.
Burn-out, overspannenheid is geen ziekte. Het is een gezonde reactie op een ongezonde leef-, denk en werkstijl, geloof ik. Net zoals een vis niet in een boom kan klimmen, kunnen wij het appel dat onze huidige leefstijl op ons doet, niet hanteren. Het kan gewoon niet. Ja het kan wel, maar dan vallen we dus met bosjes om. En terwijl er in Den Haag ijverig wordt gewerkt aan het Nationaal Preventie akkoord om leefstijlziekten aan te pakken, pusht onze economie ons naar meer en sneller presteren, jagen normeringen in het onderwijs kleine kinderen de stress in en doet de media en voedingsindustrie ons neurotisch snakken naar meer afleiding en ongezond voedsel. Dit is dweilen met de kraan keihard open.
Ongeschikt
Er is een gigantische kloof ontstaan tussen onze fundamentele bio-en psychologische mechanismen en ons hedendaagse leven. We zijn niet gebouwd om hele dagen binnen op een stoel te zitten. Hierdoor hoopt ons lichaam vet op en lijdt ons brein onder het gebrek aan natuurlijke gelukschemicaliën. We hebben frisse lucht, beweging en niet-resultaat gerichte bezigheden nodig voor rust en herstel van onze organen en vitale functies.
We zijn er niet op toegerust om alle prikkels die we te verwerken krijgen zelfstandig te filteren. Ons brein kan niet anders dan op alles alert te zijn, doordat onze hersens ‘geloven’ dat we hiermee onze overlevingskansen verhogen. Super lief van ons brein, maar onze hersenen zijn in zichzelf niet in staat onderscheid te maken tussen de piepgeluiden van onze volstromende inbox of geritsel in de bosjes van een potentieel roofdier. We hebben nu eenmaal een brein dat nog niet zo heel veel verschilt van toen we nog als halfapen met elkaar over de savanne zwierven.
Als we zo doorgaan worden we het lijdend voorwerp van de moderne tijd
Maar door onze continue alertheid, – met ons mobieltje 24/7 aan – verspillen we onze cognitieve vermogens, giert cortisol door ons lichaam en slapen we niet meer genoeg. En zo worden we op ons werk ‘dommer’ en gaan slaappillen als warme broodjes over de toonbank... Als we zo doorgaan worden we het lijdend voorwerp van deze moderne tijd.
Echte modernisering
De overheid maakt zich zorgen over de gezondheid van de Nederlander. ‘Leefstijlziekten’ zijn nu onderwerp van gesprek. Er wordt in het Nationaal Preventieakkoord ingezet op de bestrijding van drie zaken: roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik. Ik denk dat de meeste collega psychologen het wel met me eens zijn als ik stel dat we overmatig roken, eten of drinken kunnen interpreteren als onbewuste vluchtmechanismen om ons wat minder depri, gestrest, angstig of leeg en dergelijke te voelen?
Naar mijn idee is de huidige aanpak naïef en onintelligent. En ontbreekt er iets fundamenteels: begrip van de oorzaak van stress. Onze moderne tijd brengt enorme vooruitgang en voordelen, maar wij als mens zijn niet capabel om de technologische vooruitgang en het arbeidsethos anno 2019 gezond te doorstaan. Structuren als onze economie, voedingsindustrie en media zijn toch oorspronkelijk voor ontworpen om ons te dienen? Nu lijkt het meer andersom en lijkt de mens (evenals dier en natuur) het lijdend voorwerp te worden van onze zelfbedachte systemen. Dit heeft naar mijns inziens niets met modernisering te maken. Dit is gewoon een onintelligente vorm van leven.
Dit is gewoon een onintelligente vorm van leven
Echte modernisering betekent ons hedendaagse leef- en werkstijl af te stemmen op hoe de mens van nature functioneert. En dus is het topprioriteit dat wij op grote schaal op hoogte komen van dit functioneren. Grondig, fundamenteel en overzichtelijk: onze bio-psychologische gebruiksaanwijzing kennen. En net zoals alle ingewikkelde apparaten, lijkt het heel ingewikkeld totdat je de gebruiksaanwijzing hebt gelezen.
We moeten kritisch gaan kijken naar onszelf in relatie tot de inrichting en uitvoering van onze moderne wereld en echt intelligenter gaan leven op basis van wat heel makkelijk kunnen gaan doorzien van onszelf. We hebben niet echt een keuze vrees ik. De vraag is alleen hoe veel pijn en geld het moet gaan kosten om tot dat inzicht te komen. Het inzicht dat een aanpassing van onze leef- en werkwijze de enige manier is om überhaupt te blijven functioneren.
Collectieve en integrale aanpak
Gezamenlijk met een team van experts en ervaringsdeskundigen zijn we ons aan voorbereiden om gezamenlijk voorlichting, implementatie en begeleiding te bieden in wat mensen nodig hebben om gezond, stressvrij en functioneel te leven. Om bedrijven, onderwijsinstellingen en overheden begrip en wetenschappelijk gefundeerde kennis aan te reiken om gezonde werkstructuren te kunnen creëren. Maar ook om individuen denkstijlen, leefwijzen- en inzichten aan te reiken die ons terugbrengen naar een voor de mens gezonde manier van leven. Eigenlijk gewoon onszelf kunnen zijn.
Menszijn anno nu, hoe doen we dat eigenlijk? Zo ingewikkeld is dat niet. Wetenschappelijk onderzoek over hoe ons stress- en beloningssysteem functioneert en wat ons simpelweg ‘dient’ en ‘niet dient’, zijn er te over. Wetenschap ten dienste van wijsheid. Ofwel, evolutie. Het ligt klaar om in praktijk gebracht te worden.
Lees hier het vervolg artikel over hoe wij zelf anders met stress kunnen omgaan: 'We hoeven stress niet te bestrijden, we kunnen het overstijgen'.
Jentien Keijzer