Dit is een artikel uit een reeks die ik schrijf genaamd 'Nieuwe Psychologie'. Lees ook de vorige artikelen in deze reeks: 'Ongekende vermogens van ons bewustzijn' en 'Onze multi-dimensionale waarneming', Je aanleg tot transcendentie & jezelf overstijgen en Genadeloze interventie door de vrouwelijke essentie.
Als psychologe onderzoek, onderwijs en schrijf ik over de grensgebieden van psychologie, bewustzijn en wetenschap. Om licht te schijnen op de nieuwe soort mens die we geleidelijk aan het worden zijn. Mijn natuurlijke neiging is om in de toekomst te turen en tekenen van de Nieuwe Tijd op te vangen en te interpreteren. Om jou perspectieven aan te reiken voor een leven vanuit dit nieuwe menszijn. Wil je een diepzeeduik maken in deze en aanverwante onderwerpen, komend einde zomer/najaar start de opleiding Nieuwe Psychologie.
Bewustzijnsontwikkeling wat houdt dat eigenlijk in?
Heel veel mensen, instanties en coaches gebruiken het woord 'bewustzijnsontwikkeling' en het lijkt wel alsof iedereen er nèt weer wat anders mee bedoelt. Dat komt denk ik door het woord bewustzijn - omdat niemand helemaal weet wat dat nou precies is. Er wordt veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar bewustzijn. Heel lang dachten we dat bewustzijn door ons brein werd geproduceerd, totdat talloze bijna-dood-ervaringen (BDE's), uittredingen en visionairs uitwezen dat bewustzijn zich niet beperkt tot ons lichaam of brein. Sterker nog, onderzoek naar BDE's - dus naar mensen die klinisch dood waren bevonden (stoppen van hartslag, ontbreken van hersenactiviteit) maar toch weer begonnen met levend zijn, laat zien dat deze mensen juist veel meer waargenomen hadden in de periode van hun tijdelijk doodzijn. Ze hadden allerlei plekken, mensen, gesprekken en informatie simultaan waargenomen (die later geverifieerd werden) over de hele wereld tijdens hun 'dood zijn'. Een mogelijkheid die overduidelijk in ons normale dagbewustzijn tot onmogelijkheid behoort. Kortom: dood blijkt niet dood, en 'out of your mind' betekent misschien wel geniaal.
Bewustzijn gaat niet over wie je bent of wat je kunt, maar over wat je ten diepste bent.
Trans-form: het overstijgen van vorm
Bewustzijn heeft niets met IQ, EQ, competenties of capabilities te maken waar reguliere psychologen en coaches ons mee om de oren slaan. Bewustzijn gaat niet over wie je bent of wat je kunt, maar over wat je ten diepste bent. De ontwikkeling van bewustzijn gaat over het groeien en uitbreiden van dat waar je je bewust van bent vanuit een ruimere identificatie. Hierdoor verandert je kijk op het leven. Zo verandert je gehele wereldbeeld. En bovenal verandert je identiteit drastisch hierdoor. En je karakter ook, allemaal vanzelf.
Het geheel groeit uit zijn voegen, jij stijgt boven je huidige vorm uit
In eerdere artikelen schreef ik ook al over de huidige collectieve bewustzijnstransformatie die gaande is in onze samenleving. Deze transformatie van bewustzijn gaat dus over wat wij collectief als 'waar' aanschouwen. En dat gezamenlijk vormt ons paradigma; onze huidige overtuigingen waarop wij al onze sociaal-maatschappelijke structuren creëren. Onze gehele denk- en leefwijze van anno nu. Daarbinnen is dus een transformatie gaande met betrekking tot onze identiteit. Wat we nu zien gebeuren - of laat ik het bij mezelf houden: wat ik zie gebeuren, is dat de huidige omschrijving van onze identiteit uit zijn voegen groeit. Jij als individu stijgt boven je huidige vorm uit: trans (boven) -form (vorm). Deze huidige vorm valt dan uit elkaar omdat ze te krap, te betekenisloos en niet volledig meer is. Dit proces wordt vrijwel altijd voorafgegaan door een identiteitscrisis overigens, dus dat is goed nieuws mocht je er in zitten. Dat noemen we dan modernetijdsziekten als depressie, eenzaamheid, burn-out maar is feitelijk een oproep van onze nieuwe identiteit om meer, dieper, voller en betekenisvoller te gaan leven wat mij betreft.
Van instinctmatig bewustzijn naar zelf-bewustzijn
Dit trans-formeren is een van de grootste veranderingen die er welk willekeurig organisme kan plaatsvinden. Kijk naar de transformatie van rups naar vlinder. Er blijft in dat hele proces vrijwel niets over van die rups. Het beestje krijgt een nieuwe identiteit. Ook de transformatie van onze menselijke identiteit het gaat over zo'n rigoreuze, fundamentele verschuiving. In jou persoonlijk en in de mensheid in zijn totaliteit. Het voorbeeld dat ik vaker gebruik om dit collectieve gebeuren toe te lichten is de transformatie van de Neanderthaler naar Homo Sapiens. Dat was niet perse één indrukwekkende geschiedkundige gebeurtenis, het was een overgang van een mensenras, naar een heel ander soort menszijn.
Hoe ons ego werd geboren
De Neanderthaler was zich bewust van zijn instincten en wat hij daarmee moest doen, (eten als ie honger had, iemand zijn hersens inslaan als ie boos was, iemand bespringen als ie hitsig was) maar niet zozeer van zijn meer onzichtbare eigenschapen zoals zijn persoonlijkheid, zijn normen, zijn visies of zijn hogere waarden van wie of wat hij was. Daarvan was hij zich onbewust, kon daarop niet reflecteren en daarmee was hij niet in staat om intentioneel keuzes te maken en sturing te geven aan deze zaken.
En toen ontstond geleidelijk het vermogen zichzelf gade te slaan, om te projecteren in toekomst en terug te blikken in het verleden. Hij kreeg vermogen zijn verhaal te construeren en hier betekenis aan te geven. Het ego werd geboren. Dat had nogal wat impact op onze planeet kunnen we stellen...
En zoiets impactvols speelt nu weer. En wat het nou is met zo'n soort identiteitsverandering, is dat je het pas begrijpt als het zich in je heeft voorgedaan. Of op z'n Cruijffs: je gaat het pas zien als je het doorhebt. Kwestie van tijd geloof ik.
Dat waar we 'Ik' tegen zeggen, transformeert
Geleidelijk zal datgene waar we nu 'ik' tegen zeggen meer en meer oplossen. Net als die rups. De betekenis of inhoud van dat begrip, -dat 'ik'-, dát transformeert: het overstijgt zijn huidige vorm en betekenis.
Onze huidige betekenis van 'ik' komt veelal neer op het identificatie construct van onze persona of ego. Deze persona bestaat grofweg uit drie onderdelen: ons (1) lichaam en alles wat dat lichaam bezit, kan en doet: sensaties. Onze (2) gedachten: onze overtuigingen en onze oordelen en meningen. En onze (3) emoties, onze primaire en subtiele gevoelens die we ieder moment van de dag ervaren. Niets daarvan is natuurlijk constant of echt. Probeer maar eens exact hetzelfde gevoel als gisteren te voelen. Je kan iets soortgelijks voelen, maar precies hetzelfde gevoel krijg je nooit meer. Dat geldt voor alle drie de afdelingen van ons ego, waarmee we het ego meer als een proces moeten definiëren dan als 'iets' vaststaands.
De identiteitsverschuiving die plaatsvindt is dat we onze identificatie verleggen van dit relatief krappe ego-construct naar een ruimer bewustzijn. Of wel je 'Zijn'. In advaita vedanta (non-dualiteit) wordt de identiteits-shift naar dit ruimere bewustzijn ook wel Zelf-realisatie genoemd: je realiseert (niet alleen snappen, maar echt ervaren en reëel maken) wat je werkelijk bent: Bewust Zijn, leven. Dat wat aan je ego vooraf gaat. Zonder bewustzijn geen ego namelijk. Of een kwantumfysicus zou het 'energie' noemen. Zelfrealisatie komt neer dat het perspectief verschuift van de 'ik': 'Jentien die leeft' naar 'het leven dat Jentient'. Is dit nog te vatten?
Ben ik de film of ben ik het filmdoek? That's the question...
Je kunt deze zelfrealisatie ook wel vergelijken met een filmdoek waar een film zich op af speelt: de meeste mensen identificeren zich met de film (het karakter van de spelers, de gebeurtenissen, de verhaallijn: ons ego dus) maar feitelijk ben je dat wat daaraan vooraf gaat: het filmdoek dat zich bewust is van -en niet onbelangrijk- ook de voorwaarde is voor de film. Het filmdoek (bewust-zijn) is open en ontvankelijk voor welke film of welk scenario zich ook maar op hem afspeelt. Heeft geen voorkeur voor een rom-com of een horror, het blijft onaangetast en onaangeraakt ook al schieten alle acteurs elkaar dood. Dat is ook de werkelijke eigenschap van ons bewust-zijn: het blijft onaangeraakt en onaangetast, wat je ego ook voelt, vindt, doet of laat. Je identiteit naar dat 'doek' toe te verschuiven, daar ligt de wezenlijke bevrijding.
Het sterven van ons Ego
Voor het ego, onze persoonlijkheid betekent dat sterven: omdat de identificatie met het karakter op het filmdoek zich losweekt en zich verplaatst van het 'doenertje' in film naar het 'waarnemend bewustzijn' van daarvan. Je neemt dat 'doenertje' simpelweg waar. De film wordt een film: een aaneenschakeling van scenes en een acteur die zaken ervaart, vindt en voelt. Je doorziet het geheel en overziet het in zijn geheel: een film en dus een illusie. Zelf-realisatie houdt ditzelfde in, je leven en je zelf zien voor wat het is: een aaneenschakeling van ervaringen, gevoelens en mentale projecties. Maar het is een construct, en dus een illusie. Je leven lijkt enkel een consistent verhaal door middel van de processor in ons brein die al die stukjes aan elkaar plakt en ons geheugen die het onthoudt. Als deze twee zaken van ons brein niet werken (zoals bij babies, dementen of bij mentale stoornissen) noemen we het ook wel psychotisch, lunatic of gestoord. Als die brein functies niet naar behoren functioneren is er helemaal geen consistent verhaal meer en is er alleen maar een soep van impulsen, prikkels en sensaties. Energie.
Nieuwe identiteit, Nieuwe Psychologie
Omdat bij de meeste mensen het geheugen en de breinprocessor wel zijn werk doen, raken de meeste mensen daarom geïdentificeerd met de hoofdrolspeler in hun verhaallijn: het ego. En dit is dus ook waar de reguliere psychologie en gezondheidszorg zich op richt. Iets waar ik tijdens mijn studie psychologie achterkwam, wat nogal een anti-climax was toentertijd... Maar als meer en meer mensen hun bewustzijn verruimen - met of zonder hulp van bewustzijnsverruimende middelen- komt er een totaal ander subject naar voren om te onderzoeken voor de psychologie. Vraagt dit dan niet om een Nieuwe Psychologie?
In deze reeks artikelen en in de Opleiding Nieuwe Psychologie tracht ik om perspectief en richting te geven in deze overgangsfase. Want iedere overgangsfase van het ene naar het andere vermogen is altijd wat chaotisch en rommelig: dat idee van 'Oei ik groei' stopt niet na de eerste jaren van ons leven. Collectief overgaan naar een andere staat van bewustzijn brengt veel disruptie, crises en ontbinding met zich mee. Kijk voor de lol maar eens naar slow motion een filmpje van een rups die verandert in een vlinder: vrij akelig om naar te kijken. Zo is het ook met mensen in crisis, ook heel akelig. Als die rups (puur hypothetisch) of mens nou uitgelegd zou krijgen dat zijn 'ontbinding' een noodzakelijke fase is om straks te kunnen vliegen (een rups is simpelweg te vochtig en zwaar om in de lucht rond te vladderen), zou kunnen helpen denk ik.
Zelfonderzoek als uitweg van ons egoisch lijden
Enfin, omdat we ons nog grosso modo zien als een lichamelijk, mentaal en emotioneel construct: als een ego (Edge God Out) ontstaat door dat construct gevangenschap en lijden. Vrede en verlossing liggen dan ook niet het opleuken van je ego-construct of het ontwikkelen van jouw persoonlijkheid, maar door het hele zwikje te overstijgen.
En daar is een manier voor, non-dualisten noemen dat 'zelf-onderzoek'. Je onderzoekt al je neigingen, patronen, gedachten, sensaties zo nauwkeurig en kleedt ze zodanig uit, pelt zo nauwkeurig af tot het bot, zodat er een totale helderheid komt in wat het is feitelijk: prikkels en impulsen, ofwel energie in beweging. Dan doorprik je het hele gebeuren, valt de identificatie daarmee vanzelf uit elkaar. Het is dus niet zozeer iets nieuws doen of leren - (je ego opkrikken naar een hoger niveau blijft ego maar dan op een hoger niveau), maar vooral iets laten (stoppen met je te identificeren met je ego); daarom noemen Yogi's het ook wel 'The return journey' die momenteel wordt ingezet in ons als beschaving. We gaan weer terug naar de basis. Leven. Bewustzijn. Zijn.
En daarvoor moet dus eerst iets genadeloos uit elkaar vallen, oplossen. Ons ego-construct, onze huidige identiteit.
En dat uit elkaar vallen is hard nodig. Want als ik kijk waar mensen het over het algemeen op dit moment het meeste moeite mee hebben, is dat precies die identificatie met hun persona. Het gevoel van overweldigd en meegesleept worden door hun eigen neigingen, patronen en automatismen, ze niet meer kunnen waarnemen maar er helemaal mee samenvallen. Dit is gevangenschap, want in de persona bestaat helemaal geen vrijheid of vrije wil. We staan bol van instincten, neigingen, conditioneringen waar je helemaal aan overgeleverd bent. Klinkt wat fatalistisch, maar het is wel wat de wetenschap ons aantoont. We zijn basicly behept met een prehistorisch reptielen-brein dat te pas en te onpas gevaar ervaart, in combinatie met een emotioneel zoogdieren-brein dat zich wil hechten en identificeren. Je kunt je heel vrij wanen daarin, maar als je bang bent en je moet hechten kun je nooit vrij zijn.
Daarbuiten is overigens alles mogelijk en ben je vrij, dat is het goede nieuws.
Je zult helemaal geen 'ik' meer vinden als je wat dieper graaft en je innerlijke neigingen ontleedt. Zoek maar eens, je gaat niets vinden.
Als we dit ego-construct objectief leren onderzoeken en keer op keer waarnemen, slaan we gaten in de mate waarin we het als 'waarheid' ervaren en ontstaat er als vanzelf een onthechting. Dan gaan we zien dat dit ego eigenlijk een bestaat uit allerlei losse impulsen, bewegingen en prikkels en dat het geen consistentie, logica of waarheidsgehalte bevat. Er is niets statisch te vinden als je zoekt. Sterker nog je kunt helemaal geen 'ik' meer vinden als je wat dieper graaft en je innerlijke neigingen ontleedt. Zoek maar eens lang en diep, je gaat niets vinden.
Je gaat het lijden in je persoonlijk leven niet veranderen door je persoonlijk leven aan te pakken
De reguliere psychologie die zich richt op een ego in gevangenschap, tracht op allerlei manieren de cel op te leuken - middels interventies we proberen onszelf te verbeteren, verlichten, veranderen, in te houden, aan te passen, veilig te hechten, de wereld om ons heen te manipuleren en naar onze hand te zetten, keuzes te maken- maar het blijven allemaal interventies in je cel. We blijven in gevangenschap. Je gaat namelijk een probleem niet oplossen op het niveau waar het zich afspeelt: je gaat het lijden in je persoonlijk leven niet oplossen door je persoonlijk leven aan te pakken. Wil je echt vrij zijn, -nogmaals- dan moet je het hele zwikje overstijgen: dat hele persoonlijke, egoïsche leven gaan zien voor wat het is - een karakter uit een film - en de verschuiving maken naar de waarnemendheid daarvan: het doek.
Waarschijnlijk bij het lezen van dit alles, gaat je hoofd in standje error of overdrive- die leeft namelijk vanuit dit construct dat we 'dualiteit' noemen. En da's het tegenovergestelde van non-dualiteit. Je zult dus 'out of your mind' moeten gaan, wil je deze switch maken. Daar kwam je vroeger voor in het gesticht, nu noemen we het een uittreding of eenheidservaring. Of 'bliss', want het is heerlijk! Je komt dan terecht in het zogenaamde eenheidsbewustzijn, in die non-dualiteit. Dan is de gevangenis, je cel, je hele persoonlijkheid in een klap opgelost als een fata-morgana.
Volwassenwording met een grote 'V'
De fata morgana doorprikken is waar we nu voor staan naar mijn idee. Dat begint bij onderscheidend vermogen ontwikkelen en ons zelf keer op keer bevragen: wie ben ik? Dan zullen we naarmate we ons ontwikkelen steeds andere antwoorden formuleren. Net als de rups die op een gegeven moment "vlinder" zal antwoorden. Begrijp me niet verkeerd: ons ego, ons worstelen en onze onkunde om onze emoties, pijn of gedachten is niet slecht, verkeerd of minderwaardig. We mogen elkaar daar in dragen, rugdekking geven en ondersteunen. Maar het gaat ons nog meer helpen om elkaar uit die identificatie te verlossen. Je voelt, dit vraagt ook een hele andere rol van hulpverleners. Ook zij moeten hun vak en visie trans-formeren. Hoe dan, vraag je je wellicht af...
Hoe dan?? De kunst van dubbelkijken en onthechting
In de huidige overgangsfase in ons bewustzijn en het overstijgen van onze te krappe identiteit is het fenomeen dubbel-kijken essentieel. Dubbelkijken is een menselijke kunde die in deze overgangstijd van onschatbaar belang is en we wat mij betreft op de basisschool moeten gaan onderwijzen. Dubbelkijken betekent dat je enerzijds in de wereld van de vorm, ego, denken en persoonlijke conditioneringen vertoeft (gewoon leven) en tegelijkertijd de relatieve onbeduidendheid daarvan realiseert omdat het zaken zijn die zich voordoen en vergankelijk zijn en niets te maken hebben met wat jij werkelijk bent: bewustzijn.
Dubbelkijken betekent dus niet of-of, maar en -en
Dubbelkijken is de weg naar verdere 'volwassenwording' voor als menselijke soort. Dubbelkijken betekent dus niet of-of, maar en -en. Dat kunnen we, want we zijn multi-dimensionale wezens. Voor je ego is dat weer lastig, die is meer van: 'het is dit óf het is dat'. Maar multidimensionaal betekent simpelweg; het is dit én dat én daar én hier én zus én zo en ga zo maar door...
Als we dubbelkijken hoeft je ego niet weg, niet overwonnen en -voor alle spirituelen onder ons- het ego hoeft ook zeker niet verlicht te worden. Dat is water droog proberen te krijgen. Kan niet, gaat niet lukken, is niet zijn aard. Er mag iets om of boven dat ego heen worden gelegd, dat heet ook wel overstijgen (trans-formeren). En dat is wat je altijd al was, nooit niet geweest bent. En dat is al verlicht, dat was je dus altijd al. Dan zie je dat je een golfje bent in de oceaan. Maar je beseft tegelijkertijd je dat je water bent, en dat altijd geweest bent. Je was alleen zo druk bezig met een golfje zijn, dat je de oceaan even vergeten was.
Je ware ik is al verlicht, is dat nooit niet geweest en kunt je dat realiseren zodra je ziet dat het ego een construct is.
Langdurig dubbelkijken leidt vervolgens tot een manier van dubbel-leven. Dubbelleven betekent je-Zelf onthechten van je ego maar deze evengoed wel blijven gebruiken. Dit onthechten is het sleutel woord, ofwel: forceer niets. Dat betekent dus niet: doe niets meer, wees apathisch continu in je eenheidservaring en ga de hele dag alleen maar een beetje zitten 'zijn'. Of dat je ineens altijd lief, en nooit meer chagrijnig bent. Het betekent evenmin dat je op een berg in lotus houding zit de rest van je leven. Allemaal niet. Je bent heel erg mens.
Je leeft volop en uit je vrij en natuurijk. Je forceert alleen niet: hecht niet niet aan een specifieke scene van je film maar gaat ook geen zaken uit die film proberen weg te duwen. Als je boos bent, uit je dat (forceert je zelf niet om in te houden omdat je denkt dat dat hoort) en als je blij bent uit je dat (en houdt je zelf niet in omdat je denkt dat het ongepast is). En dit geldt voor willekeurig iedere natuurlijke neiging die je hebt: je leeft spontaan en authentiek. Een beetje zoals een kind, dat nog te jong is om een uitgebreid ego te hebben gebouwd. Die leeft spontaan, organisch en natuurlijk. Dat geeft heel veel overzicht en transparantie. Je zult ook mensen verliezen overigen, als je kompas niet meer op 'sociaal wenselijk' afgesteld staat maar op 'authentiek'.
Op deze manier kun je volledig 'in' de wereld zijn, maar niet 'van' de wereld. Je kunt helemaal 'in' je ego zijn, zonder dat je 'van' je ego bent. Heel vaak zeg ik tegen mensen: "Je kunt in dit leven alles gebruiken, zolang het jou maar niet gaat beheersen". Je kunt je ego ten volle gebruiken en uitleven en hebt het keihard nodig: het is een prachtig en geweldig dienstbaar instrument. Maar het gaat over het feit dat je beseft dat het een instrument is. Dat je je realiseert dat het een middel is waarmee je beschikbaar bent voor de uitdrukking van het ene leven dat door je heen leeft. En wat dat leven doet, daar gaat jouw ego niet over. Net zo min dat het golfje niet gaat over de stroming van de oceaan.
Het gaat niet langer om 'wie' je bent, maar 'wat' je bent
In deze buitengewone tijden worden we uitgenodigd tot deze focus verschuiving. Om ons niet meer enkel bezig te houden met 'wie' we zijn maar meer en meer ons te gaan verbinden met 'wat' we zijn: het ene leven. Zo ontstaat er langzaam een nieuwe realiteit en een nieuwe identiteit waar vanuit we nieuwe maatschappelijke structuren kunnen gaan bouwen. En dat begint altijd met jezelf en in jezelf. En het is tijd denk ik.
**************************************************************************
Jentien Keijzer
Wil je een diepzee duik maken in deze materie en hier op eigen manier handen en voeten aan geven, schrijf je dan in voor Nieuwe Psychologie.