Nieuwe Psychologie: ons Nieuwe Paradigma van 'Echt Zijn' boven 'Erbij Horen'

Het Nieuwe Paradigma van Menswording: Authenticiteit boven Aanpassing

Stel je een verjaardag voor. Je zit in een kring, koffie in je hand, een plak cake op je schoot. Iedereen praat wat over koetjes en kalfjes. Er is gezelligheid, er is saamhorigheid, en toch voel jij je leeg. Alsof je erbij zit, maar er niet écht bent. Alsof je iets van jezelf hebt achtergelaten bij de voordeur, alleen maar om in te passen.

Generaties lang is dit de norm geweest. Ons hoogste streven was niet zozeer onszelf zijn, maar erbij horen. Dit was de laag van "erkenning & waardering" in Maslow’s piramide – het hoogst haalbare dat we naastreefden.

Het betekende aanpassen: aan je gezin, je familie, de kerk, het dorp, de maatschappij. Zelfverloochening was normaal, soms zelfs de voorwaarde om liefde en waardering te krijgen. “Doe maar gewoon,” zei men, “in ruil daarvoor hoor je erbij.” Op deze manier stonden we generaties lang 'extern gericht' afgesteld. 

Mijn binnenwereld? Waar heb je het over?

Emotioneel onvolwassen: het oude paradigma

Psycholoog Lindsay Gibson noemt dit leven vanuit Emotionele Onvolwassenheid -ofwel EIP: Emotionally Immature People. Het is een manier van zijn waarin je je gevoelens onderdrukt, je grenzen niet kent, en voortdurend zoekt naar bevestiging buiten jezelf.

Voorbeelden hiervan zijn voor ons allen herkenbaar:

• Ouders die nooit echt luisteren naar je gevoelens, maar vooral willen dat je je “gedraagt”.

• Een vader of moeder die snel boos of afstandelijk wordt, waardoor jij leert om jezelf klein te maken.

• Mensen die alleen maar opgaan in werk, status of uiterlijk vertoon, maar geen echte intimiteit kunnen toelaten.

• Families waarin kritiek en oordeel normaal zijn, en kwetsbaarheid wordt gezien als zwakte.

Dit oude paradigma leeft nog steeds in veel generaties op dit moment in tijd: je past je maar aan, dan mag je erbij horen. In ruil voor conformiteit krijg je “erkenning & waardering”.

De evolutie naar een nieuw bewustzijn

Maar Maslow tekende nog een laag bóven "erkenning & waardering": de laag van "zelfactualisatie".

Dit is het terrein van authenticiteit, autonomie, echtheid, en van diepe verbinding – niet gebaseerd op aanpassing, maar op wie je werkelijk en waarachtig bent. Het vraagt een omkering: authenticiteit verkiezen boven erbij horen.

Voor ons ego, dat vaak uit gewoonte en conditionering nog geprogrammeerd is op ons kindbewustzijn, is dit rammend ingewikkeld al dan niet onmogelijk. Want een kind kiest altijd voor “belonging” boven autonomie, simpelweg omdat het afhankelijk is. Gabor Maté wijst erop dat dit een natuurlijke en levensreddende keuze is voor ieder kind: zonder verbinding sterft een kind, terwijl autonomie kan wachten. Maar deze oude overlevingsstrategie blijft dus vaak onbewust doorwerken in ons volwassen leven. Soms een leven lang, tot we sterven. We herhalen dezelfde patronen: we offeren onze autonomie op voor een gevoel van veiligheid, zelfs als dat ons gevangen houdt in relaties en systemen die ons klein maken. Totdat iets in ons - ik geloof onze ziel- er naar snakt om onze grootsheid te gaan leven: je eigenheid, je bezieling, je waarachtigheid.

Bij steeds meer mensen vindt die omkering plaats: ik zie dit als een evolutionaire pull. We worden opgeroepen om collectief emotioneel volwassen te worden: ons echte Zelf te actualiseren, zoals Maslow dat beschreef. Een mens moet zijn wat hij ten diepste kan zijn, wil hij in vrede met zichzelf leven. Dit gaat niet over doelen en resultaten, dit gaat over jouw potentie en essentie en uiteindelijk over dienstbaarheid aan het hele leven. 

Emotioneel volwassen worden vraagt je om je eigen kleutergedrag onder het licht te brengen. And that ain't fun...

Hoe zelfactualisatie eruitziet in het dagelijks leven

Wat betekent “zelfactualisatie” concreet? Maslow beschreef het als de vervulling van je potentieel, leven vanuit je diepste kern. In het dagelijks leven herken je dit aan:

• Authenticiteit: je zegt wat je voelt en denkt, zonder maskers. Niet om te kwetsen, maar omdat je trouw blijft aan jezelf;

• Creativiteit & expressie: niet per se in kunst, maar in hoe je kookt, werkt, opvoedt, schrijft, of relaties vormgeeft;

• Diepere verbinding: je zoekt geen oppervlakkige erkenning, maar relaties waarin echtheid en kwetsbaarheid welkom zijn;

• Autonomie: je maakt keuzes die kloppen met je waarden, ook als de buitenwereld het niet begrijpt. Maar je bent ook niet express onconventioneel, als in, rebelleren is geen hobby, je doet gewoon je eigen ding;

• Innerlijke rust: je hebt minder behoefte aan externe bevestiging, omdat je jezelf van binnenuit draagt.

Het zijn vaak mensen die niet de makkelijkste weg gaan, maar hun eigen weg. Mensen die zichzelf dragen, ook als dat betekent dat ze niet altijd in de kringverjaardag passen.

Emotionele ruilhandel ontmaskerd

Emotionele onvolwassenheid laat zich het meest in volle glorie zien binnen familie- en intieme relaties. Het oude relatie-paradigma functioneerde als een systeem van emotionele ruilhandel. Twee voorbeelden:

• In familiesystemen: je komt altijd naar verjaardagen, je zegt niets over pijnlijke onderwerpen, je houdt je in. In ruil daarvoor ben je een “goede dochter” of “goede zoon”, en mag je erbij horen. Zeg je nee, dan word je gezien als lastig, egoïstisch, of ondankbaar.

• In intieme relaties: jij zorgt ervoor dat je partner zich nooit eenzaam voelt, dat je diens leegte opvult en over je eigen grenzen laat gaan. In ruil daarvoor ontvang je liefde, erkenning, of simpelweg dat de relatie blijft bestaan. Maar zodra je je autonomie pakt en zegt wat jij nodig hebt of verlangt, voelt de ander zich aangevallen of afgewezen – en wordt de liefde ingetrokken.

Dit zijn vormen van voorwaardelijke liefde. Geeft niets, mag best. Maar precies die condities mogen we nu doorbreken. Dat is simpelweg evolutie. 

De appelboom tussen perenbomen

Maar als je dit begint te doorbreken voel je je initieel vaak als een appelboom in een bos vol perenbomen. En dat is verdomde eenzaam. Ook word je meer dan eens gezien als egoïstisch of onaangepast. Maar dat is denken vanuit ruilhandel. Kiezen voor jezelf betekent niet tegen de ander. Als appelboom bent niet tegen perenbomen – je kiest er alleen voor om appels te dragen, omdat dat je natuur is.

Zelfactualisatie vraagt dus moed. Het vraagt dat je het ongemak verdraagt van er soms of helemaal níet bij horen. Dat je de eenzaamheid kunt voelen zonder jezelf in de steek te laten. Dat je begrijpt: niet iedereen vindt me lief en aardig – en dat is niet het einde van de wereld.

De omkering naar binnen

Waar vroeger de deal was: als jij je aanpast, hoor je erbij, leren we nu een ander pad. We worden uitgenodigd om onze eigen ouder te worden: onszelf te dragen, onze pijn te erkennen, onze verlangens bestaansrecht te geven.

Rumi schreef: “Wees herbergier van alles wat zich in jou aandient.” Zelfactualisatie is precies dat: alles in jou verwelkomen, zonder voorwaarden.

Dit vraagt enorme emotionele draagkracht, maar het is ook de poort naar vrijheid en volwassenheid. Naar het einde van emotionele ruilhandel, en het begin van ware liefde – voor jezelf, en daarmee ook voor de ander.

Een uitnodiging

We leven in een overgangstijd. Een deel van de samenleving leeft nog in het oude paradigma, waarin “erkenning & waardering” de valuta is. Tegelijk breken velen door dit plafond heen naar zelfactualisatie. Ik juich dit enorm toe en voel me vaak een verloskundige voor dit ruimere bewustzijn dat in mensen geboren wordt. Omdat we echt opnieuw geboren worden en groter, vrijer en gezonder worden als we onszelf leren dragen. Eerlijker en waarachtiger gaan leven, met een open hart, ook al doet het soms verdomde pijn.

Wat zou liefde nu doen?

De uitnodiging die telkens weer voor je ligt, is om jezelf van binnen te vragen: “Wat zou liefde, voor míj, nu doen?” Niet de liefde die je aan anderen gewend bent te geven, niet de liefde die je hoopt te ontvangen, maar de liefde die jou uitnodigt om trouw te zijn aan je eigen hart.

Durf je te kiezen voor jezelf – ook als dat betekent dat je even niet past in het plaatje van de groep, de relatie of de maatschappij? Ook als je een stap buiten de kring zet, en de stilte hoort die volgt?

Juist daar, in dat stille midden, begint volwassen bewustzijn. Het is de overgang van kind-zijn, dat zichzelf verliest om erbij te horen, naar volwassene-zijn, dat zichzelf draagt – ook in de leegte, ook in de afwijzing.

En precies in die trouw aan jezelf ontstaat een ander soort verbinding. Een veel intiemere vorm van verbinding, een die zowel jou als de ander voedt. Geen verbinding die je koopt met aanpassing, maar een die opbloeit uit echtheid. Daar ontmoet je mensen die jou zien zoals je bent, niet zoals je je voordoet. Daar ontdek je dat autonomie en belonging elkaar niet uitsluiten, maar juist de bodem leggen voor de meest wezenlijke vorm van samen-zijn. 

Jentien Keijzer - www.jentienkeijzer.nl

Meer weten over deze en aanverwante onderwerpen? Lees meer over de Nieuwe Psychologie of kijk of de opleiding Nieuwe Psychologie iets voor jou kan zijn.