Afgelopen weekend kwam er een e-mail bij me binnen van iemand die het artikel "Vertrouw je burn out maar, het weet waar het mee bezig is" gelezen had. Hij vond veel herkenning maar was ook wel erg benieuwd naar die 'oorzaak' en die 'oorsprong' waar ik over schreef. Terecht.
En omdat je in één artikel misschien wel duidelijk kan zijn, maar niet volledig, leek het me goed om een aanvulling erop te geven op. In het vorige artikel schreef ik inderdaad: "Veel goed bedoelende hulpverleners willen die burn out zo graag fixen, oplossen, verhelpen of genezen dat we de oorsprong van de oorzaak totaal voorbijgaan".
"Wat is dan de oorzaak achter mijn burn out? Of belangrijker nog wat is die oorsprong?"
"Wat is dan de oorzaak achter mijn burn out? Of belangrijker nog wat is die oorsprong waar jij het over hebt?" vroeg hij in zijn mail.
De oorzaak van de burn out
Burn out is geen ziekte die ons zomaar treft. Het is een ingrijpen van je systeem bij een een ziekelijke- of beter gezegd- ziekmakende levenshouding. Ik geloof dus dat het raadzaam is om te gaan begrijpen wat jouw ziekmakende houding is. En dat ligt vaak niet enkel en alleen in teveel werken. Want los van de workaholic-associatie die er nu hangt rondom het fenomeen burn out, kunnen we door vrijwel alles burn out raken. Niet alleen van ons werk. Zoals ik al schreef, burn out heeft geen 1 op 1 correlatie met externe omstandigheden. Dat zou niet stroken met het feit dat waar persoon A bezwijkt onder een bepaalde externe (arbeids)druk, persoon B nergens last van heeft en lekker in z'n vel zit.
"Dit is niet de manier voor je lieve levenscompagnon"
De oorzaak zit hem in die, zoals ik hem ook al eerder noemde, ziekelijke pitbull-mentaliteit. Die af en toe en voor eventjes, heel functioneel is als we in ons leven een tandje bij moeten zetten of een sprintje moeten trekken. Maar als we die structureel handhaven, gaat ons hele systeem haperen. Of zoals ik het liever uitdruk, je lichaam zegt dan na een poosje: 'Dit is niet de manier waarop ik het lang ga volhouden lieve levenscompagnon'. Als deze mentaliteit je levenshouding wordt, stopt je lichaam er uiteindelijk geheel en al mee, zo demonstreert het Japanse fenomeen 'karoshi'. Maar voordat je er dood bij neervalt, onderneemt je lichaam allerlei pogingen om weer in balans te komen middels bijvoorbeeld een burn out (of vele andere (geestes)ziekten waar we mooie labels voor hebben). Feitelijk is het een volkomen gezond en normaal verschijnsel van ons systeem. Heel natuurlijk zelfs. In de natuur heet dit principe van balans gewoon 'homeostase'. En het principe dat wij een burn out noemen, heet 'regelkering'.
De mens is ook gewoon onderdeel van de natuur: een meercellig organisme
Ondanks dat we het wel eens neigen te vergeten, zijn wij onderdeel van die natuur. En wij allen- zonder enkele uitzondering- zijn als meercellig organisme onderhevig aan de fundamentele wetmatigheden van die natuur. Het lijkt me dan ook niet meer dan logisch om ook zo naar onze disbalans te kijken. Namelijk vanuit het perspectief waarop de natuur overal en altijd functioneert, in plaats van vanuit het perspectief waarop wij in onze maatschappij willen dat de natuur (mens) functioneert.
En dan wordt het wordt ineens heel helder:
Homeostase is het vermogen van een organisme om het interne milieu (lichaam en geest) in evenwicht te houden (gezond en gelukkig), ondanks veranderingen in de omgeving (moderne tijden, werkdruk, stress), door middel van regelkringen (symptomen, ziekten -lees burn out). Regelkering betekent in ‘Jip en Janneke-taal ‘de afwijking bijsturen zodat er weer stabiliteit binnen het organisme ontstaat, wat leidt tot een evenwichtig resultaat (gewoon gelukkig zijn). Aldus de definitie van homeostase.
Zoals ik zei tegen mijn client vorige week: "Die versie van jezelf voor je burn out was ziek. Je oude levenshouding was ziekelijk. Dit, waar je nu bent, dit is genezing". Die burn out is een natuurlijke -doch alarmerende en pijnlijke- regelkering. Een regelkering van jou systeem dat je naar een volkomen gezonde versie van jezelf wil leiden. Als je stopt met je te bemoeien met het tempo en als je het toe durft te staan om je pitbull-mentaliteit (de oorzaak) los te laten.
Voor zover de oorzaak. Maar wat is dan de oorsprong?
De oorsprong van burn out
Wat is dan de oorsprong van die pitbull-mentaliteit? Waarom doen we dat in godsnaam als het zo ongezond voor ons is?
Allereerst is het goed om te weten dat we dit niet met ons volle verstand doen. We kiezen er niet bewust voor om onszelf zo uit balans te brengen. We denken juist dat we met deze controledrang- harder werken, ons best doen, compenseren, anderen pleasen, perfect zijn -of wat we dan ook proberen te doen- we ons beter, gelukkiger en evenwichtiger zullen voelen. Korte termijn is dat ook wel zo, maar lange termijn is het destructief. En het probleem is dat het gene wat we proberen te controleren nooit stopt. Want het is namelijk niet iets buiten jezelf dat je zo aanjakkert, het zit in je kern, je diepste (vaak onbewuste) levensovertuiging: 'je doet er niet genoeg toe'. Of een van de vele varianten daarvan. En vaak staat ons leven in het teken om deze overtuiging(en) voor onszelf en de buiten wereld te weerleggen. En dat is hard, heel hard werken...
Want het is namelijk niet iets buiten jezelf dat je zo aanjakkert, het zit in je kern, je diepste levensovertuiging.
Zoals ik eerder schreef in Stress of burn out geen ziekte maar gezonde reactie op ‘moderne’ leven, leidt mijns inziens onze moderne inrichting en manier van leven tot 'ziekten'. Maar het is dus niet 1 op 1 of alleen die buitenwereld die zoveel van ons vraagt, wij zijn het zelf die hier onbewust zo gevoelig op reageren met onze prestatiedrang. Niet omdat we zo ambitieus geboren worden. Maar omdat toen we geboren werden, we vrij snel doorkregen dat het niet genoeg was, gewoon een beetje jezelf zijn. Je had bliksemsnel in de gaten dat je gewaardeerd werd op hoe je dingen deed, hoe je functioneerde en hoe je presteerde. En niet zozeer op hoe je gewoon was. En laten we eerlijk zijn, dat beeld wordt ook niet bepaald weerlegd nu we mee mogen doen in die volwassen wereld...
Er niet echt toe doen? Die overtuiging mag er met wortel en al uit
Die vroegste levensovertuigingen, -die ik er met mensen in mijn praktijk met wortel en al probeer uit te trekken- 'dat je er niet echt toe doet', die heeft ons bij de ballen. Die destructieve overtuigingen slaan we vaak onbewust heel vroeg in onze jeugd op. Simpelweg omdat ons onvolgroeide brein nog niet kan nuanceren of relativeren en we als een spons alles wat naar autoriteit riekt, als heilig verklaren en proberen voor ons te winnen. En ik hoef niemand te vertellen dat die autoriteit van vroeger, later vaak van z'n voetstuk bleek te vallen. Niemands schuld, maar ook deze volwassenen waren eigenlijk allen op zoek naar zelfbevestiging en bestaansrecht en konden jou niet geven wat ze zelf niet bezaten. Maar op die autoriteiten (ouders, opvoeders, leraren, dominees, grote broers en zussen etc.) is wel jouw neurologische blauwdruk gebaseerd waarop jij je nu door het leven navigeert. En zo blijven we hetzelfde patroon als in onze jeugd herhalen, halen alles uit de kast om 'er maar toe te doen' voor die autoriteit. En nu is die autoriteit verwisseld voor je externe buitenwereld. Je baas, je partner, je collega's, of gewoon 'de maatschappij'.
De oorsprong achter de oorzaak van de burn out is doodeenvoudige angst
Die oorsprong, die motor achter de motor van burn out is dus simpelweg angst. Angst om er niet toe te doen. Angst om er niet bij te horen. Angst om het niet goed te zijn. Angst om anders te zijn. Angst om te verliezen, angst voor 'als ik nu stop met deze baan/relatie/leefwijze, dan...' (vul maar in). En bovenal angst voor die angst, om hem te voelen. En die angst maakt ons ziek.
Zodra angst de kop opsteekt, komen we in actie om hem weg te werken en compenseren en niet te voelen. En dat lukt vaak aardig. Totdat het niet meer lukt, je uitgeput bent van het vechten en je inplaats van om je angst, er alleen nog maar dwars doorheen kunt. Dat is waar die burn out je op aan stuurt, door je angst heen te gaan opdat je er niet meer zo bang voor bent. En het enige wat je tijdens die doorsteek nodig hebt, is een begripvolle en tolerante houding van jezelf naar jezelf. Een liefdevolle metgezel, die als het ware je hand vastpakt en zegt: 'Kom maar, vertrouw maar. Ik ben bij je en wij kunnen dit samen'. Want deep-down achter die pitbull-mentaliteit zit als het ware een klein kind dat doodsbang is. En dat kleine kind, draag je je hele leven bij je. Of je het nu wilt of niet, ieder van ons heeft dat kwetsbare deel in zich. Dat kind is van jou. Die hoort bij jou en wil alleen bij jou opdat het van jou kan weten: 'Angst lieve schat, die angst kun je dragen. Het is niets om bang voor te zijn'.
'Angst lieve schat, die angst is niets om bang voor te zijn'
Maar alles wat we doen om die angst niet te voelen - hard werken, de perfecte partner willen zijn, de meest flawless opvoeding aan je kinderen proberen te geven, het anderen voortdurend naar de zin maken, de wereld veroveren, kortom alles waar we burn out van kunnen raken- houdt die zelfde angst hardnekkig in stand.
Het ironische echter is dat het een illusie is, die angst. Angst is namelijk niet gevaarlijk. Die kun je hebben, daar kun je mee dealen. Je zult erachter komen dat je angst net zoiets is als het monster van vroeger onder je bed. Dat toen je eindelijk onder je bed durfde te kijken, je zag dat hij helemaal niet bestond. Sterker nog, het feit dat je toen die ene keer wel durfde te kijken, zorgde ervoor dat je andere dingen ook ineens minder spannend vond. Dat zogenaamde monster heeft er uiteindelijk voor gezorgd dat je voortaan minder bang door het leven bent gegaan en dat je eerst kritisch bent gaan kijken voordat je je gek liet maken. Zoals ik al eerder schreef: Ontspan. Het belangrijkste wat je ooit hebt moeten presteren heb je al lang bereikt. Je bent er.
Die burn out is een vriendelijk monster, dat je uitnodigt je diepste angsten aan te kijken
Dat is wat ik bedoelde ik met: "Vertrouw die burn out maar, het weet waar het mee bezig is. Dit monster in de vorm van een burn out forceert je nu om door je angsten heen te gaan in plaats van er eindeloos voor in actie te komen of voor op de vlucht te gaan. Want door die burn out kan je dat beide niet meer, je wilskracht wordt uitgeschakeld omdat die je anders verder vast zou draaien. Met je burn out wordt je grootste angst -een variant van 'er niet toe doen- werkelijkheid. Want nee, je doet er even helemaal niet meer toe, maatschappelijk gezien vanuit de prestatieladder of output meetlat. Maar terwijl het er van buiten uitziet alsof je niets meer doet en presteert, weet, onthou en geloof dat je intern de belangrijkste klus van je leven aan het klaren bent: je allergrootste angst overwinnen.
Het hele proces wat we burn out noemen, kan je een enorme kans geven om eindelijk vrij te zijn. Vrij van angst. En je eigen autoriteit te worden. Je geboorterecht. Zoals je je hier als baby oorspronkelijk ook aankwam. Vrij, nieuwsgierig, onderzoekend en in verwondering over je leven.
Jentien Keijzer
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
NB: Naar aanleiding van dit en het vervolg artikel, heb ik een overweldigend aantal reacties en vragen gekregen van mensen over hoe deze visie er in praktijk uit ziet. Kun je me hierbij helpen? Om antwoord te geven op deze vraag, heb ik een workshop ontwikkeld om deze visie in praktijk te brengen. Ga voor meer info naar mijn website naar "Vertrouw je Burn Out".