Afgelopen weekend heb ik met veel fascinatie de Tegenlicht documentaire 'Gewoon Gek' bekeken. In deze aflevering wordt het licht geschenen op de huidige psychische zorg en hoe ineffectief allerlei protocollen, labels en medicaliseringen zijn. Er komen mensen aan het woord die een veelvoud van diagnoses op zich geplakt hebben gekregen, maar daar feitelijk geen stap verder meer zijn gekomen. Sterker nog, het lijkt hen eerder van zichzelf te verwijderen.
Diagnoses zijn leidend in de reguliere GGZ en voor ons zorgverzekeringsstelsel heilig zou ik bijna willen stellen. De bijbel van dit diagnostisch geloof is de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Dit handboek voor hulpverleners is geheel en al zijn eigen leven gaan leiden: sinds het ontstaan van de DSM bestond dit handboek uit 106 classificaties (de DSM-I, in 1952) en momenteel zijn we aangekomen bij de DSM 5 waarin er zo'n 350 classificaties van 'ziekten' te vinden zijn. Dus daar zit voor iedereen wel wat tussen...
We zijn in essentie een organisme. Als we daar statische modellen opplakken, gaan we voorbij aan de essentie van het leven
Er worden steeds meer ziektelabels bedacht zodat er richtlijnen, protocollen en stappenplannen ontwerpen kunnen worden, maar feitelijk gaat het voorbij aan de essentie van wat er met mensen gebeurt. We zijn geen machines met een 'bug', we zijn betekenisvolle wezens met een uniek proces van menswording. We zijn het leven. En mensen zijn allemaal een unieke individualisatie van dat ene leven. En dat leven, als wel het individu is een organisch proces, zo leert de biologie ons. Daar statische modellen opplakken, gaat voorbij aan de essentie van het leven.
Falen als maatschappij? In de documentaire schetst David van den Berg (psycholoog) even heel kritisch de huidige status quo binnen de geestelijke gezondheidszorg: "Als je zoals ik in de praktijk werkt met mensen met langdurige, ernstig psychische klachten, dan zie je dat we falen als maatschappij: zie je hoe we te laat in actie komen, hoe we met modellen werken die eigenlijk niet helpen maar wel enorm stigmatiseren en zie je hoe we over-medicaliseren en hoe we behandelingen uitvoeren die veel te weinig werken. Als ik om me heen kijk naar mijn collega's dan zie ik: we hebben te weinig personeel, we hebben een hoog ziekte verzuim, iedereen is in een continue staat van paniek eigenlijk. Mijn analyse is dat we geen tijd of mentale ruimte hebben om na te denken hoe het echt anders kan".
Iemand anders in dezelfde documentaire - een ervaringsdeskundige in de langdurige GGZ stelt: "Dat hele klinische denken, daar verliest de GGZ zijn humaine oogpunt en komt niet uit zijn rigide ivoren toren".
Ik moet eerlijk bekennen dat ik het onbegonnen werk vond tijdens mijn studie psychologie om al die labels te onderscheiden.
Een van de redenen dat ik voor mezelf ben gaan werken als zelfstandig psycholoog, is omdat ik me als een vis op het droge voelde in bovengeschetste gezondheidszorg. Ik werk vrijwel niet met diagnoses. Ik kan ze ook niet onthouden eerlijk gezegd, ik vond al die labels onderscheiden tijdens mijn studie psychologie al onbegonnen werk.
Volstrekt normale gemoedstoestanden zijn nu een stoornis
In de DSM-5, is de lat om een diagnose opgeplakt te krijgen zo laag gelegd, dat volgens epidemiologisch onderzoek 45% van de mensen wel eens aan de criteria voor een diagnose voldoet. Psychiater Allen Frances, nota bene de belangrijkste samensteller van de DSM-IV, zegt daarover: “Opvallend is dat een aantal volstrekt normale gemoedstoestanden nu een stoornis is. Heb je last van menstruatiekrampen en voel je je lusteloos? Dan lijd je voortaan aan een 'premenstrual dysphoric disorder'. Rouw je langer dan twee weken om een overleden geliefde? Dan heb je een 'major depressive disorder'. Ligt je kind met een driftbui op de grond van de supermarkt te krijsen? Dan lijdt het aan een 'disruptive mood dysregulation disorder'. Deze laatste ‘stoornis’ maakt een grote kans om uit te groeien tot de gevaarlijkste ‘valse epidemie’ van de DSM 5”, aldus Frances.
De mens verdwijnt geheel in de diagnose.
Ik zie veel mensen in mijn praktijk die zich niet gehoord voelen in de reguliere GGZ. Laat me duidelijk zijn, ik draag een warm hart toe aan alle hard werkende collega's die vanuit hun uiterste kunnen en een oprecht hart mensen helpen en begeleiden. Ik geloof alleen niet in al die protocollen, strategieën en statische modellen voor de mensch. Ik zeg heel vaak tijdens mijn opleidingen hoezeer het begeleiden van mensen altijd een uniek muziekstuk is. Muziekstuk, met een eigen melodie omdat mensen allen een eigen, uniek betekenisvol verhaal hebben. Hun proces van menswording is niet te categoriseren. Dat te doen, ontnemen we mensen de kans hun eigen 'scherven' te accepteren en gaat voorbij aan hun bezieling, hun kleur, hun oorspronkelijkheid. Dan worden we die mens met dat 'programmeerfoutje', of zoals laatst een kind tegen me zei na een lang behandeltraject: 'Mevrouw, ik ben mislukt volgens de dokters'. En de dokters zullen het vast niet zo gezegd hebben, -laat staan bedoeld hebben- maar dat is wel de overtuiging die inslijt door die impliciete categorisering van normale en afwijkende mensen. Dat breekt mijn hart.
'Mevrouw, ik ben mislukt volgens de dokters'
Mijn eigen ervaring met de talloze labels die ik op me geplakt kreeg, is dat ik daarmee op geen enkele manier kreeg wat ik in die tijd echt nodig had: vertrouwen in- en verbinding met mezelf, een gevoel van respect voor mijn leven, respect voor mijn oorspronkelijkheid, intimiteit met mijn eigenheid. En het bracht me ook niet tot inzichten welke gelegenheid of kansen mijn scherven, wonden of 'ziekte' me nou werkelijk toe opriepen.
Human doing of Human being
Dat doen labels simpelweg. Ze mentaliseren, brengen afstandelijkheid. Brengen vaak interne verdeeldheid en conflict binnenin de persoon. Ze de-personaliseren ons proces, maken het formeel en afstandelijk waardoor het enkel tot een mentale, verstandige oplossing oproept. En dat is nou precies het niveau waarop het probleem vaak is ontstaan: het niveau van zoeken naar dé oplossing. Dat oplossingsgerichte put ons niet alleen helemaal uit (we doen, doen, doen) en dat zet ons op die eindeloze levensreis van 'onderweg zijn' naar een betere, mooiere versie van onszelf. Zoveel mensen zijn onderweg van A naar Beter. We geloven dat we zoveel moeten waardoor we niet meer voelen wat we nodig hebben en verliezen zo het contact met onze wezenlijke verlangen. Vergeten te leven, vergeten te zijn. Ik heb het eerder verwoord: we zijn geen human doings, we zijn human beings. Die mentale, verstandige oplossingsgerichte aanpak druist in tegen de aard van ons menszijn.
We moeten nou juist een beetje 'out of our mind' zijn om onze eigen genialiteit te omvatten
Ik vergelijk het leven ook wel eens met de oceaan, en het menszijn met het golfje op die oceaan. Als mens kan je je heel erg identificeren met het golfje - hoe mooi en hoe hoog die kan golven, en hoe prachtig die op het strand aan kan komen glijden. Maar uiteindelijk is het allemaal water. En voor dat water, die oceaan, maakt het echt geen klap uit of dat golfje tegen een rots te pletter slaat of subtiel op het strand aan glijdt. En in zo'n vergelijking is het al helemaal ironisch als de oceaan zijn golfjes zou gaan categoriseren in 'normaal' of 'afwijkend'. Ieder golfje is uniek en heeft zijn eigen tempo en beweging. En ze zijn allemaal heel druk in beweging en onderweg. Maar het blijft allemaal gewoon die oceaan en die is helemaal nergens naartoe onderweg is overigens. Die is gewoon. Net als het leven, wij dus.
Hoe ironisch zou het zijn om de golfjes van de oceaan te categoriseren in 'normaal' en 'afwijkend'
Ik begrijp dat labels helpen met het spreken over zaken, het uitwisselen van informatie over onderwerpen. Als middel is dat heel handig. Maar als het middel belangrijker of dominanter wordt dan het doel: de labels heiliger dan het echt hulp bieden aan wat de mens op het moment van crisis nodig heeft, kunnen we concluderen dat we verdwaald zijn in ons zelfgecreëerde oerwoud.
De genezing in ieder levensverhaal Gelukkig is het heel eenvoudig om uit dat oerwoud te komen, als we gewoon de verbinding maken met de mens achter het label. Die mens heeft namelijk een verhaal, legt een unieke reis af, heeft zijn eigen eigenheid waarin hij altijd thuis is. Vanuit dat startpunt, hechten we betekenis aan de waarde van dat verhaal, dat unieke proces van menswording van ieder individu kunnen we verkennen welke verlangens er zijn om te veranderen, of welke noodzaak er bestaat om zaken te veranderen. Maar niet vanuit een 'gebrek' of 'falen' in die persoon. Levensverhaal-therapie is even effectief als antidepressiva of cognitieve therapie In mijn opleidingen ben ik steeds meer aan het werk met levensverhalen van mensen. Een onuitputtelijke bron van ontroering voor mij persoonlijk. Of wat we in jargon ook wel Narratieve Psychologie noemen. Uit onderzoek vanuit die Narratieve psychologie blijkt dat 'levensverhaal-therapie' even effectief is als antidepressiva of cognitieve therapie. Uit datzelfde onderzoek blijkt ook dat kleine 'narratieve ingrepen' gigantische invloed kunnen hebben op ons welzijn, hoe we onszelf waarderen en hoe we ons vervolgens gedragen. Het belang en de waarde erkennen van het eigen, unieke verhaal dat ieder individu onlosmakelijk heeft geeft mensen een gevoel van betekenis; jij doet er toe! Jouw levensreis is niet mislukt, het is een betekenisvolle reis omdat jij hem aflegt. Uit onderzoek uit diezelfde narratieve tak blijkt zelfs dat mentale ziekten vaak onvermogen tot vormen van congruent levensverhaal. Logisch, want dan zien we onszelf, of delen van onszelf als 'mislukt'. We hebben half niet door hoe categoriseren, medicaliseren en DSM labels bijdragen aan dit gevoel van 'mislukt' zijn vermoed ik... Ieder levensverhaal verdient een podium! In de opleidingsdagen waarin ik werk met levensverhalen van cursisten ben ik altijd ontroerd. Vind ieder levensverhaal een boek waard. Op zijn minst een podium en een dragend veld van luisterende oren. Zoeken naar de betekenis van je crisissen, de eigen-wijsheid die je uit je diepten van je dalen hebt gedestilleerd of de kracht die je ontwikkeld hebt om bergen te beklimmen, maken ons tot wie we zijn. Het ontcijferen van de gouden draad in onze eigen, unieke reis in dit leven, geeft ons de bezieling en waardigheid terug die we verdienen als mens. En zo krijgt ook het leven zelf de betekenis en de eerbied die het verdient. Dan vergelijken we ons niet met statistische gemiddelden, maar scheppen orde in onze eigen chaos door de rode draad te tekenen door al onze hoogte en dieptepunten. Of zoals Steve Jobs het zo mooi verwoorde: "I started to love my live once I saw the line between the dots'. En dan kan heling vanzelf plaatsvinden. Want ieder levensverhaal bevat zijn eigen medicijn. Als we maar de tijd nemen om melodie temidden van het lawaai te beluisteren... Jentien Keijzer www.jentienkeijzer.nl
Kommentare