top of page

Oorzaak van burn-out: de optelsom van gevoel dat niet gevoeld wordt




"Wat is nou de achterliggende oorzaak van burn-out? Als je het in één woord zou moeten omschrijven, wat zou het dan zijn?" werd me onlangs gevraagd in een interview voor een tijdschrift.

"Angst" zei ik.

"Ah, juist. Ja, daar hebben we het liever niet teveel over in ons blad, dat is niet zo sfeerverhogend. Wij kiezen voor een positieve aanpak in onze artikelen, bij angst haken onze lezers af. Heb je ook wat lichters, iets dat wat meer empowerend is? Dat spreekt ons publiek meer aan".


Logisch, maar niet intelligent

In alle burn-out groepssessies, trainingen en opleidingen die ik geef is angst een heel belangrijk thema. En dat klinkt inderdaad niet heel sfeerverhogend, maar we moeten er niet omheen willen geloof ik. Angst is een onderwerp dat wij allen het liefst uit de weg gaan want het voelt niet lekker. En wat niet lekker voelt, gaan we liever uit de weg. Logisch, maar niet intelligent. En zeker niet duurzaam. Want wat velen van ons niet weten, is dat ons lichaam en brein geen onderscheid maakt tussen angst of gevaar. Of we nou oog in oog staan met een moordenaar, het gevoel hebben een deadline niet te kunnen halen of dat we vermoeden dat onze partner vreemdgaat: één en hetzelfde stresssysteem in ons wordt actief. Uiteraard niet in dezelfde mate als bij een moordenaar of een deadline, maar wel hetzelfde stresssysteem wordt actief en zet ons aan tot dan wel vechten, dan wel vluchten. Met andere woorden, we gaan in de aanval of we trekken ons terug- beide varianten waarin we onze angst proberen te ontwijken zodat we ons weer prettiger kunnen voelen.


Angst is geen gevaar: vertel dat je lichaam maar!

Voor heel veel gelegenheden is deze 'fight-flight response' een uitermate adequate reactie: we springen bijvoorbeeld opzij wanneer een bus ons snel nadert, we komen voor onszelf op wanneer iemand ons probeert fysiek pijn te doen, we zetten het op een lopen wanneer we brand of gasluchten ruiken of we ontwijken gevaarlijke afgronden. Deze reacties zijn functioneel, want dit zijn reële gevaren. Er zijn feitelijk maar vier daadwerkelijke gevaren: hoogtes, bepaalde geuren en smaken (chemisch, brand, gas etc), snel naderende objecten en harde geluiden. In al deze gevallen is ons stresssysteem van levensbelang, sterker nog, zonder stresssysteem had je het helemaal niet overleefd tot aan dit moment van het lezen van dit artikel. Maar waar het misgaat, is dat dit systeem ook (onbewust) geactiveerd wordt wanneer we angst ervaren. Angst in de vorm van zorgen over de toekomst, zorgen over onze kinderen, zorgen over onze carrière, zorgen over.... Eigenlijk kunnen we ons overal zorgen over maken. En hoe subtiel die zorgen ook zijn, ons systeem maakt stresshormonen aan. Kleine beetjes cortisol druppelen ons systeem in en zetten ons aan tot een of andere variant van vechten of vluchten. En wat nou het verneukeratieve van cortisol is, is dat het cumulatief werkt in ons systeem: het hoopt zich op in ons lichaam. Wanneer we dus langdurig, op een laag niveau onder spanning staan, ons zorgen maken of angstig zijn, heeft dit hetzelfde effect op ons als wanneer we kortstondig een gevecht voor ons leven moeten voeren. Het put ons totaal uit. We we raken fysiek afgemat, we kunnen niet meer. Heel plat zouden we dus kunnen zeggen: onze onintelligente copingstijl met angst is de achterliggende oorzaak achter al onze burn-outs waar we momenteel collectief door uitgeschakeld zijn. We zijn onbewust structureel angstig.

Onze onintelligente copingstijl met angst is de achterliggende oorzaak achter al onze burn-outs

In de trainingen en groepssessies die ik geef gaan we vaak in op specifieke angsten van mensen: zoomen we in op hun leven, hun gedragspatronen en overtuigingen om boven te krijgen: waar zit je (grootste) angst? Wat omzeil je (onbewust)? Welk gevoel wil je niet voelen? Meer dan eens komen mensen tot het besef; "Eigenlijk doe ik vrijwel alles uit angst in mijn leven". Heel confronterend, super pijnlijk en dat besef maakt veel mensen vaak ontzettend verdrietig. Maar daar zit ook het startpunt van een geheel nieuwe manier van leven. Niet een leven zonder angst, want dat bestaat niet. Maar een leven waarin angst een inclusief onderdeel van dat leven wordt. Een leven waarin we onze angst leren kennen, er senang meer raken en er daardoor niet meer zo bang voor zijn.


Angst is geen gevaar, angst is een gevoel

Want angst is namelijk geen gevaar, angst is een gevoel. En gevoelens zijn niet gevaarlijk. Ze zijn soms zeker heel onaangenaam maar ervoor vluchten (verdringen, ontkennen, ons er van afleiden) of ermee vechten (ze proberen op te lossen, analyseren, er excessief over praten, ze begrijpen, veranderen of verlichten) is juist de manier waarop ze voort blijven bestaan. Hoe logisch het ook is dat we onze gevoelens van angst willen begrijpen, analyseren of lichter willen maken, bottomline komt het er op neer dat we ons er tegen verzetten. We hebben er een probleem mee, we accepteren dat deel van het leven of onszelf niet hoe hard we ook beweren dat dat wel meevalt. Kijk maar eens goed naar alles wat je probeert te analyseren, begrijpen of veranderen of zelfs 'verlicht' van wilt raken: waarom zou je dat doen als het geen probleem vormt? En net zo goed andersom, de dingen die we niet erg, pijnlijk of lastig vinden, hoeven we ook nooit zo nodig te veranderen...

Ga maar eens na, de dingen die we niet erg, pijnlijk of lastig vinden, hoeven we nooit zo nodig te veranderen...

Samengevat: onze reactie op angst is dus hetzelfde als op gevaar: verzet. Verzet is ofwel vechten ofwel vluchten. En dat is geen intelligente reactie, aangezien gevoelens immuun zijn voor verzet. Sterker nog, hoe meer we ons verzetten, hoe sterker de gevoelens worden. Het is alsof we een skippybal constant onder water proberen te houden; dat lukt even maar op een gegeven moment put het ons zo uit en schiet die bal met heel veel kracht omhoog. Oftewel, onze emotionele uitbarstingen.


Als je 'ja' zegt tegen het leven, zeg je 'ja' tegen angst

Angst is onderdeel van ons menszijn. Als je 'ja' zegt tegen het leven, zeg je 'ja' tegen angst. En wellicht goed om te weten: ook al zeg je 'nee' tegen angst, angst trekt zich er niet echt iets van aan. Je kunt als mens niet om angst heen. En waar je niet omheen kan, daar moet je doorheen. Zo is het met ieder gevoel, daar moet je doorheen. Dat geldt zo goed voor humor, of blijdschap. Als je dat overal door je heen voelt gieren en het niet kunt uiten, wordt het heel ongemakkelijk. Je bent vast niet de enige die z'n lachen eens niet in kon houden op een begrafenis of tijdens een serieus moment waarop iemand iets heel dramatisch staat uit te leggen...

De matra is: gevoel wil gevoeld worden! En door je gevoel te voelen, verandert het als gevolg. Door je angsten, onzekerheden en kwetsbaarheden te voelen, en ze daarmee bestaansrecht te geven, houden ze op te vechten voor een plekje bij je. Dan drijft die skippybal af en toe nog wel langs, maar het poogt niet met heel veel bombarie telkens je oppervlakte (je aandacht) te bereiken.

"Het is oké, huil maar. Ik ga niet weg, kom maar op adem, ik blijf bij je".

Als je er zo met je boerenverstand naar kijkt, is het ook zo logisch. Als je heel erg verdrietig bent- écht heel erg verdrietig- dan wil je gewoon huilen. En dan helpt het als er iemand naast je komt zitten, een arm om je heen slaat en je laat weten: "Het is oké, huil maar. Ik ga niet weg, kom maar op adem, ik blijf bij je". Wat totaal averechts werkt is, wanneer jij in het hoogtepunt van je verdriet zit, er iemand met allerlei oplossingen, strategieën of ideeën aan komt zetten en een heel verhaal afsteekt 'hoe hij er toen-en -toen mee omging' of zegt 'weet je wat jij eens zou moeten proberen nu...' Dat is het ontkennen of willen oplossen van je actuele gevoelens. Dat is super irritant, helpt niet en verbindt ook allerminst. Net zo min helpt het wanneer iemand je nog verder de put in praat door heel veel medelijden te uiten en er nog even allerlei situaties bijhaalt die bevestigen waarom het allemaal zo verdrietig is voor je. Dat is niet het voelen, maar het voeden van emoties.


De lijn tussen het ontkennen en voeden van emoties is bestaansrecht geven

Er is maar één manier, en dat is de een dunne lijn tussen het ontkennen en het voeden van emoties of gevoelens, en die manier heet het 'bestaansrecht geven'. Ofwel, acceptatie: de wens opgeven dat de realiteit nu anders is dan dat hij is. Gewoon het getuige zijn van je gevoel. Zelf die zorgzame, liefdevolle arm om je heenslaan om zo te laten weten: "Ik ben hier lieverd, ik luister en blijf bij je". Díe compassievolle, geduldige en begripvolle houding van jezelf naar jezelf, dát is wat we zo intens verlangen in ons leven. Net als een klein kind dat bang is en alleen maar even bij pappa of mamma in de armen wil schuilen. Elk kind vraagt nog van nature: "Mag ik bij jou, ik ben zo bang". Op latere leeftijd hebben we die behoefte nog steeds, maar willen dan niet meer bij pappa of mamma (dat vinden we ongepast) maar bij onszelf die veilige haven vinden. En ik zie dat heel veel mensen het ongelofelijk lastig, gek en ongemakkelijk vinden om zelf die liefdevolle, begripvolle en geduldige arm om hun innerlijke kwetsbare wezen heen te slaan en te laten weten: 'Ik ben er. Ik laat je nooit alleen, hoor je me? Nooit!'.

Ik zie dat mensen het ongelofelijk lastig, gek en ongemakkelijk vinden om zelf die liefdevolle, begripvolle en geduldige arm om zichzelf heen te slaan en te laten weten: 'Ik ben er. Ik laat je nooit alleen'

Als we die liefdevolle houding niet aannemen naar onszelf, gaan onze gevoelens - en vooral je angst- met heel veel bombarie om bestaansrecht vragen: om een plekje bij jou. In het toelaten van al die gevoelens, ze onderdak geven bij jezelf, daar zit de oplossing van al ons lijden. Heel eenvoudig en super moeilijk tegelijk.


Ons lichaam is niet geschikt om langere tijd op standje 'vechten' te staan,

Alle andere manieren die we (onbewust) onszelf hebben aangeleerd om met angst te dealen, werken averechts. De skippybal blijft onder water, maar de moeite, energie en tijd die het kost om die bal daar steeds te houden, werkt ziekmakend op ons. We raken er burn-out van, overspannen of depressief. Ons lichaam is niet geschikt om langere tijd op standje 'vechten' te staan, ook niet op een heel laag of subtiel niveau omdat cortisol zich ophoopt in ons systeem.

Cortisol richt schade aan, is een sluipmoordenaar in ons brein

Die cortisol richt schade aan, is een sluipmoordenaar in ons brein door allereerst onze geheugenfuncties aan te tasten- onze mogelijkheid tot focussen, aandacht en nieuwe dingen opslaan loopt drastisch achteruit. Vervolgens doet cortisol zijn destructieve werk in onze 'hogere hersengebieden' wat een aanslag pleegt op onze mogelijkheid tot zelfreflectie, empathie, samenwerking en relativeringsvermogen: we kunnen onszelf niet meer gadeslaan, helder waarnemen, ons afstemmen op anderen en worden soms zelfs achterdochtig of vijandig. Daarbij breekt cortisol (en andere stresshormonen die vrijkomen door angst) ons immuunsysteem af, tast onze vitale functies en organen aan: we voelen ons lamlendig, uitgeput en verzwakt. En als je deze symptomen bij elkaar optelt, kom je tezamen volgens mij bij de officiële diagnose van burn-out... Angst is de achterliggende drijfveer van burn-out, niets meer en niets minder.


De oplossing voor angst ligt in je eigen angstig zijn

De uitdaging ligt er in om in contact te komen met onze eigen, unieke en oorspronkelijke angst(en). Er bekend meer raken, niet meer dan dat. De oplossing voor angst ligt in het angstig zijn. Het durven kwetsbaar te zijn, dat is de uitdrukking van ware kracht. Kijk maar eens om je heen, naar echt krachtige personen, de echte rolmodellen en fakkeldragers van onze wereld. Dat zijn naar mijn idee individuen die puur, authentiek, echt en kwetsbaar durven zijn. Die in hun gelaat zichtbaar reflecteren hoe diep ze gevoeld en geleefd hebben. Het zijn personen die je kunnen vertellen hoe er geen verzet meer is tegen iets van zichzelf en er zo geen innerlijke strijd meer is. Het zijn in ieder geval niet de mensen die zeggen dat ze al hun angsten overwonnen hebben, niet de personen die cursussen propaganderen over de '8 stappen naar een ultiem succesvol leven' of met gestandaardiseerde paden naar 'echt geluk' op de proppen komen. Krachtige mensen zijn niet de mensen die suggereren zonder angst door het leven te gaan. Krachtige mensen zijn zij die hun angst echt en volledig durven te zien, bestaansrecht geven aan hun aller-duisterste kanten en zo hun licht op die duisternis schijnen. Het zijn de personen die durven te spreken over hoe hun eenzaamheid voelt, hoe hun angst hen af en toe naar de strot vliegt en durven te benoemen waarin ze zich kwetsbaar voelen. Om ons vervolgens vanuit die ervaringen kunnen verzekeren: "Dat alles, dat is niets is om bang voor te zijn hoor lief mens".

Individuen die puur, authentiek, echt en kwetsbaar durven zijn. Die in hun gelaat zichtbaar reflecteren hoe diep ze durven voelen en het menszijn in zijn volledigheid durven leven.

Angst is geen probleem en angst vraagt dus geen oplossing. Angst lost op door in angst te durven zijn. En nee, dat is niet lekker, niet leuk en er bestaat ook geen quick-fix of shortcut voor het voelen van je angst. Er dwars doorheen, that's it. En als het te zwaar is om alleen op te zoeken en in eerste alleen instantie te voelen en dragen, kan de rugdekking van een goede therapeut of echte vriend enorm helpend zijn. Maar de enige weg blijft er doorheen. Sterker nog, door er doorheen te gaan ontwikkelen we draagkracht en zelf-vertrouwen. En laten dat nou net twee ingrediënten zijn waardoor onze angst vanzelf wat lichter voelt.


Jentien Keijzer

bottom of page