Afgelopen dinsdagochtend gaf ik de training 'Vertrouwen in burn-out' voor hulpverleners en professionals die werken met mensen met burn-out.
Bij binnenkomst vroeg ik de deelnemers: wat hoop je hier vandaag te halen? Tools, handvatten, inzicht in het ontstaan van burn-out, waren wat antwoorden. Eén vrouw merkte op terwijl ze naar de begintitel op het scherm van mijn presentatie zat te kijken: "Ik lees daar nu weer 'Vertrouwen in burn-out'... En ergens geloof ik daar echt in, dat dat de manier is. Maar ik merk aan mezelf dat ik het nog lastig vind om écht het vertrouwen in burn-out te hebben".
"Ik merk aan mezelf dat ik het nog lastig vind om écht vertrouwen in burn-out te hebben".
Wat ze hier zei is fundamenteel. Want zelf vertrouwen hebben in burn-out is essentieel om andere mensen vanuit deze visie te begeleiden. Tot die tijd probeer je het toch stiekem op te lossen. Ben je op zoek naar technieken, tools en hulpmiddelen om de persoon van die burn-out af te helpen in plaats van de genezing die al in gang gezet is, te ondersteunen en mensen in dat proces te adviseren. Als je zelf niet volledig en tot in iedere vezel vertrouwen hebt, wordt het een trucje. Dan blijft het bij een mooi klinkend verhaal, maar je kunt het niet overdragen. Dat werkt niet. Als jijzelf als hulpverlener in het proces dat burn-out heet geen diep, diep vertrouwen hebt, -net zoals in depressieve gevoelens of eenzaamheid of welke andere 'modernetijdsziekte' dan ook (allemaal verschillende uitingen voor hetzelfde: een bewustzijnstransformatie)- dan kun je ook niet van je clienten verwachten dat zij er zelf vertrouwen in hebben. Of hen begeleiden naar de, in mijn optiek, allerbelangrijkste en enige houding tijdens burn-out: acceptatie, overgave en meebewegen. Dat leidt tot genezing, of eigenlijk, dan kan de genezing zijn werk doen.
Wat hebben we nodig voor vertrouwen in burn-out?
Wat hebben we nodig voor vertrouwen in burn-out? Wat hebben we nodig om überhaupt ergens in te vertrouwen dat er van de buitenkant uitziet alsof het helemaal misgaat? Hoe kunnen we vertrouwen hebben in een zijnstoestand die overduidelijk veel pijn en leed veroorzaakt? Naar mijn idee kan je op twee manieren vertrouwen krijgen in iets wat heel akelig is: dan wel door de ervaring er dwars doorheen te gaan en uiteindelijk te concluderen dat je er sterker, beter, wijzer (of welke overtreffende trap dan ook) uitkomt. De andere manier is begrip. Begrip van wat er gebeurt terwijl het gebeurt. Inzicht in het grotere plaatje, kennis over de volgorde, de eigenschappen en kenmerken van het proces.
Essentieel is inzicht in het grotere plaatje, kennis over de volgorde, de eigenschappen en kenmerken van het proces dat burn-out heet
En dit is precies waarvoor ik schrijf, trainingen geef en mensen begeleid. Om begrip te geven en licht te schijnen op dat wat -naar mijn idee- burn-out werkelijk is en van welk groter proces het een onderdeel of kenmerk is. Natuurlijk begeleid ik in mijn praktijk mensen ook 1 op 1 door de ervaring heen (het doorvoelen van de angst waar hun burn-out door ontstaat- een eerder artikel ging hier over) maar begrip over waar die ervaring voor dient, krijg je er altijd bij. Omdat dit het lijden enorm kan verzachten. Ervoor zorgt dat je het volhoudt, dat je het durft te vertrouwen. Omdat het ineens ergens op slaat allemaal...
Burn-out hulpverlening vraagt om het grotere plaatje
Daarom ga ik in mijn training voor hulpverleners ook vooral in op dat begrijpen van die context, dat grotere plaatje. Het is niet een training voor mensen die gesprekstechnieken of scripts zoeken in hun begeleiding van mensen met burn-out. Ik ga er vanuit dat je dat zelf bedenkt en doet wat het beste bij je past. Het grotere plaatje, inzicht in het grotere proces achter burn-out, begrip van de context is namelijk noodzakelijk voor de meest fundamentele houding in je werk: vertrouwen in die mens tegenover je. Vertrouwen in het proces, vertrouwen die mens tegenover je dat proces kan doorstaan en dragen. Begrip is key. Je kunt niet iets akeligs vertrouwen wat je niet begrijp. Daarbij, vertrouwen is ook niet iets wat je doet, je hebt het of je hebt het niet. Sterker nog, je bent het: je bent in vertrouwen of je bent daar niet. Hoe dan ook, mijn ervaring is dat vertrouwen groeit naarmate je begrijpt hoe burn-out een kenmerk of fase is in een veel groter gebeuren: de groei het leven zelf. Die mens tegenover je, die verpersoonlijkt dat leven. En tijdens een burn-out verpersoonlijkt hij tijdelijk dat leven op een belangrijk maar oh zo turbulent kantelpunt.
Die mens tegenover je, die verpersoonlijkt dat leven. Het leven op een belangrijk maar oh zo turbulent kantelpunt
Het is eigenlijk net als een bevalling. Als je als buitenstaander niet weet wat er aan de hand is - de geboorte van een kind- ziet het er uit als of het helemaal misgaat. De vrouw kermt en kreunt, heeft vreselijke pijnscheuten die steeds heviger worden en soms schreeuwt ze het uit. Als je niet beter weet denk je dat ze aan het sterven is. Maar in het geval van een geboorte, weten we beter. En in het geval van burn-out, kunnen we ook beter weten is mijn mening. Het vraagt alleen om wat context, een wat groter perspectief, een andere niveau van kijken: niet als iets dat misgaat en dat we moeten oplossen maar vanuit de gedachte dat het wel eens het mooiste zou kunnen zijn wat je kan overkomen: een geboorte. Als die geboorte komt, dan komt ie. Terugduwen, oplossen, negeren of het proberen te voorkomen is kansloos. Bij een burn-out wordt er een nieuwe versie van het individu tegenover je geboren. En dit is waarom zoveel mensen met een burn-out niet willen reïntegreren op hun oude werkplek of functie. Of zien we dat, als mensen wel hun 'oude leven' weer oppakken, ze vaak heel snel of soms wat later voor een tweede, derde of zelfs vierde keer in een burn-out belanden. De hamvraag die we ons als hulpverlener moeten afvragen naar mijn idee is: welke groeisprong is dit individu aan het nemen? Van 'waar naar waar' gaat deze transitie? Enige wat we bij het startpunt kunnen aannemen is: de jas is te klein, ze zijn uitgespeeld in de zandbak of met hun speelgoedauto's. Het was een poos leuk, maar nu is het blijkbaar ergens klaar. Er is de behoefte aan iets anders.
De jas is te klein, we zijn uitgespeeld in de zandbak of met onze speelgoedauto's. Het was leuk, maar het is klaar. Er is de behoefte aan iets anders.
Ik geloof dat van 'hier naar daar' groeien niet perse van de ene baan, naar de andere is, of van de ene partner naar de andere. Niet als dat neerkomt op meer van hetzelfde in een andere verpakking maar met dezelfde levenshouding. Zoals ik in mijn artikel van afgelopen week al schreef, het gaat om een bewustzijnssprong.
De verschillende niveaus van bewustzijn
Bewustzijn heeft niets te maken met intelligentie, (mensen worden door een sprong niet ineens slimmer) en het gaat niet over iets presteren (ze kunnen niet opeens iets anders). Bewustzijn gaat over inzicht en perspectief in ons leven. Bij de ontwikkeling van bewustzijn wordt het begrip dieper, ruimer, de context van gebeurtenissen worden duidelijker en de mate van (zelf)reflectie neemt toe. Mensen 'zien' ineens een the bigger picture. Op het niveau van bewustzijn kunnen we globaal vier niveaus onderscheiden, waar bij vier verschillende soort vragen (levenshoudingen) kenmerkend zijn voor de niveaus: (bron: Alan Seale):
Drama - wiens schuld is het?Situatie - hoe los ik het op?Keuzes - wie wil ik zijn? Hoe wil ik leven?Kansen - wat wil hier gebeuren? Welke (ontwikkelings)kans ligt hier?
Deze vier niveaus zijn geen los en op zichzelf staande onderdelen, het zijn verschillende fasen van een geleidende schaal waar doorheen we ons laveren gedurende ons leven. Maar het biedt een begrijpelijk en toegankelijk grid voor ons als hulpverleners om in te schatten 'waar' iemand zich bevindt. En voor jou, als je dit niet leest als hulpverlener, maar zelf midden in je burn-out zit - is het eveneens een heel overzichtelijk grid om jezelf mee te spiegelen: 'waar' ben ik, op welk niveau van bewustzijn bevindt ik me, waar naartoe beweegt het leven me?
De vier niveaus fasen van een geleidende schaal waar doorheen we ons laveren gedurende ons leven
Voorbeeld: Peter heeft een burn-out. Veel fysieke klachten, concentratieproblemen, verlies van 'zin' in het leven en nauwelijks eetlust. Hij zit al een paar maanden uitgeput thuis.
Bewustzijnsniveau 1: Drama
Op het drama niveau ervaart Peter dat de oorzaak of schuld van zijn burn-out ligt bij zijn dominante baas, bij de reorganisatie die plaatsvindt in de organisatie waar hij werkt, aan zijn vrouw die zelf momenteel niet werkt en dat alle financiële draaglast bij hem ligt, aan de buren die hem 's nachts uit zijn slaap houden met hun muziek, etc. Je ziet al snel, op dit niveau komt er geen einde aan de lijst van eventuele schuldigen en externe oorzaken. Goede Tijden Slechte Tijden noem ik het ook wel eens, het gaat maar door en door en door... En niet alleen voor mensen zelf, ook voor de hulpverlener die Peter op dit niveau begeleidt, kan dit zeer vermoeiend zijn. Probleem met dit niveau is vaak dat mensen niet uit dit niveau weg willen: ze kunnen hun 'slachtoffer van de situatie' rol niet loslaten. Zelf hun verantwoordelijkheden zien en nemen in de gebeurtenissen. De slachtofferrol brengt ze nog teveel, het geeft ze houvast en overzicht: het ligt niet aan mij. Maar als het dus aan de ander of de omstandigheden ligt en ze weigeren van dit geloof af te stappen, dan zijn ze niet te helpen. Enige wat je kunt doen is de baas, de vrouw, de buren uitnodigen in therapie, want als zij veranderen, kan Peter zich eindelijk beter voelen...
Dit eerste niveau is het niveau van de oorlogen...
Bewustzijnsniveau 2: Situatie
Het tweede niveau van de situatie is vaak het niveau waarop de burn-out in gang wordt gezet of is ontstaan. Dit is het niveau van het oplossen van alles wat ons tegenzit. We hebben een doel, een plan, een carrière waar we naartoe onderweg zijn. Systematisch navigeren we - dan wel alles ontwijkend, dan wel alles uit de weg ruimend- ons een weg om dat doel, ons (mentale) plan te bereiken. Resultaatgericht, oplossingsgericht, hard werkend fixen we onze weg naar 'daar' of 'later' of 'meer' of 'beter'. Vaak speelt het gehele leven van de persoon zich op dit niveau van 'beter, meer, verder, later en groter' zich af. Dit zijn de mensen die altijd onderweg zijn. En op dit niveau wordt ook de veel hulpverlening ingezet waarover ik regelmatig mensen hoor van mijn praktijk, waarvan ze merken dat het hen niet echt helpt. Ze moeten dan gaan draaien aan de knoppen van 'meer/minder', 'harder werken/rustiger aan doen', moeten batterijen tekenen, opschrijven waar ze blijer ofwel gestresster van raken etc. Daar is niets mis mee, maar wel als het daartoe beperkt blijft naar mijn idee. In het geval van Peter zouden we zeggen: Peter, ga een gesprek aan met je baas. Of als dat niet werkt, zoek een andere baas, kijk uit naar een andere organisatie of functie. Kijk of je je vrouw kunt helpen met het vinden van werk. Gooi een briefje bij de buren door de brievenbus voor de overlast etc. Allemaal zeker iets wat je kunt proberen, maar in heel veel gevallen zul je tegenkomen dat de externe omstandigheden niet zo goed te veranderen zijn. Vooral niet als het gaat om het veranderen van andere mensen; hun houding, hun overtuigingen, hun gedrag. Dat is een mission impossible, want iedereen is net zoveel met zichzelf bezig als Peter namelijk.
Dit tweede niveau is het niveau van de politiek, van vele grote bedrijven, van onze economieën en de structuren van consumptiemaatschappij...
Bewustzijnsniveau 3: Keuzes
Op dit derde niveau begint het interessant te worden. Op dit niveau laten we namelijk onze focus op het veranderen of manipuleren van buitenwereld los en richt ons bewustzijn zich voor het eerst naar binnen. Op dit niveau gaat het niet over fixen, oplossen of doen, maar over zijn. In de situatie van de burn-out, in de crisis hiervan vraagt Peter zich af: wie kan ik eigenlijk zijn in de chaos van deze crisis? Welke opties, welke keuzes heb ik in hoe ik me tot deze burn-out verhoud? Welke kant van mezelf verkies ik om naar voren te laten komen in het licht van deze situatie? Hierin kunnen we als hulpverlener gaan exploreren met Peter: wie is Peter eigenlijk? Wat zijn zijn verlangens? Zijn waarden? Waar gaat het leven eigenijk over voor Peter? En wat betekent zijn werk, zijn gezin, zijn relatie in de context van zijn gehele leven? Welke rollen spelen alle onderdelen in het leven van hem in het grotere toneelstuk dat het leven van Peter heet? Dus hier komen de open-deur-vragen als 'waarheen leidt de weg' en 'waarvoor ben ik hier' om de hoek kijken. Waarvan ik persoonlijk geloof dat we er op een bepaald moment in ons leven niet meer onderuit komen ze aan onszelf te vragen. Op dit bewustzijnsniveau gaat het de diepte in, hier wordt het abstracter en ongrijpbaarder. Voor velen ook spannend, want we kunnen de antwoorden niet meer bedenken, buiten onszelf opzoeken of googlen. Het antwoord ligt namelijk binnenin onszelf en zijn veelal bedekt onder een hele dikke laag van overtuigingen, normen, oordelen en wat al niet meer. Maar het leven wordt met het op zoek gaan naar deze antwoorden in onszelf uitermate boeiend. Hier wordt zingeving en betekenisgeving geïntroduceerd. Dit moet bij de client passen. En dit moet ook zeker bij jou als hulpverlener passen. Waarbij één ding zekerheid is: deze vragen zul je eerst voor jezelf moeten kunnen beantwoorden voordat je een ander er mee kunt helpen. Je kunt niet iets geven wat je niet bezit geloof ik. Dit is waar hulpverleners hun mentoren voor kunnen inschakelen, hun supervisoren of wakkere vrienden. Het maakt niet uit, maar zoek de voor jou zo helder mogelijkste spiegels.
Dit derde niveau is het niveau van de leermeesters, de 'teachers' in de breedste zin van het woord...
Bewustzijnsniveau 4: Kansen
Dit vierde bewustzijnsniveau van de kansen is het ook wel wat ik noem, het 'Dalai Lama niveau'. Op dit niveau gaan we onderzoek doen naar 'het grotere plaatje' van het leven. Gaan we met al onze opvattingen, ideeën, plannen en oordelen -die we ons als 'persona' hebben aangeleerd en opgeslagen hebben als overtuigingen- uit de weg. We gaan 'out of our mind' en trachten op een hoger mentaal niveau (waar ik in opleidingen en retreats over onderwijs) kritisch, eerlijk en intelligent inzicht te krijgen in wat de context en betekenis is van deze crisis. Heel belangrijk: er vanuit gaande dat het niet mis gaat! Sterker nog: dit is perfectie in beweging. Dit is een mooi cadeau in een lelijke verpakking. Ik moet door die crisis heen, door die lelijke verpakking heenkijken en daaruit wijs-worden (hetzelfde geldt voor de 'toestand van de wereld' waar steeds vaker vragen over komen tijdens trainingen). Dit niveau vraagt verstilling, contact met ons meer onder- of onbewuste. In ieder geval een hoge mate van stilte, rust of stilstand- lees: thuiszitten met die burn-out, of de 'deep-rest' die we moeten nemen tijdens een depressie- om helderheid te krijgen in de vraag: wat wil hier gebeuren? Waarheen leidt mijn weg me als ik uit de weg ga met mijn ge-denk en ge-doe? Dit vraagt heel veel van mensen, maar soms is het geen enkele moeite als het begrip er eenmaal is. Dan doet het wel pijn, maar lijden mensen niet meer. Het vraagt bovenal een volledig vertrouwen en een volmondig 'ja' zeggen tegen het gehele leven in welke vorm die zich dan ook voor doet. In hun geval, die burn-out. En daarmee vraagt het ook het volledige bewustzijn van de hulpverlener op dit niveau. Niet in de zin dat we als hulpverlener zelf altijd en alleen maar op dit niveau leven en opereren, we hoeven absoluut geen meesterschap hierin bereikt te hebben om anderen te kunnen onderwijzen. Maar het vraagt wel die overgave, dat vertrouwen, ook al weet je nog niet precies wat er wil gebeuren. Laat ik het radicale nieuwsgierigheid nomen, heel erg 'op de bal' en met je intuïtie wijdt open, volledig beschikbaar. Het type vertrouwen waar ik op doel, is een soort weergaloze onderzoeksdrang met het volwaardige geloof dat je die 'schat' zult gaan vinden. Die diepere betekenis, die zin, die openbaring. En dan die flits, ontstaat er iets in de tussenruimte tussen jou en je client, dat je het ineens 'ziet'. Op dit vierde niveau kunnen er zeer zeker wel oplossingsgerichte suggesties worden gedaan als hulpverlener, maar dit is secundair in de begeleiding. Peter kan best het gesprek met zijn baas aangaan, maar niet vanuit de intentie dat deze baas zijn probleem zal moeten gaan oplossen. Of de reorganisatie moet staken. Hij zal het gesprek aangaan omdat hij zich uit wil spreken, zijn verhaal, zijn waarheid wil communiceren. Zijn kleur wil bekennen. En hij kan ook best tot de conclusie komen te moeten verhuizen of bij zijn vrouw weg te gaan. Het gaat er om Peter te begeleiden, te spiegelen en eventueel adviseren hoe hij zijn keuzes kan zo bewust, echt, integer en volledig eerlijk mogelijk kan maken en communiceren.
Dit vierde niveau is het niveau van de 'verlichten' van deze aarde, de visionairs, de zelf-gerealiseerden...
Het type vertrouwen waar ik op doel, is een weergaloze onderzoeksdrang met het volwaardige geloof dat je die 'schat' zult gaan vinden
Conclusie
Mensen kunnen burn-out krijgen op ieder van deze bewustzijnsniveaus, in willekeurig elk van deze stadia. De eerste stap als hulpverlener (of jij zelf in het geval dat je dit nu als autodidact aan het lezen bent) is om te herkennen, te weten, aan te voelen wat mij betreft, 'waar' iemand zich bevindt. De meesten mensen (inclusief hulpverleners zelf) laveren dagelijks tussen deze niveaus en we ontwikkelen ons geleidelijk. Tenminste, meestal gaat bewustzijnsgroei of ontwikkeling geleidelijk met hier en daar wat turbulentie, maar steeds vaker (momenteel epidemie-waardig vaak) gaat het als groeisprong van het ene naar het volgende niveau in de vorm van een enorme crisis. Het oude niveau 'doet 't hem' niet meer, maar het nieuwe is nog niet aanwezig. Eén ding is zeker, en daar kunnen we het aan herkennen: teruggaan is geen optie. Iemand kan nog wel de overtuiging hebben dat hij terug moet, maar hij voelt 'het' niet meer, zo blijkt als we even kritisch doorvragen. Of wat er natuurlijk ook vaak gebeurt in het geval van burn-out (of depressie), het lichaam, je hele systeem werkt er niet meer aan mee (in een ander artikel ging ik daar op in).
Eén ding is zeker- en daar kunnen we het aan herkennen: teruggaan is geen optie
Op ieder van deze niveaus, ziet hulpverlening er heel anders uit. Stellen we hele andere vragen, gebruiken we hele andere tools, dragen we hele andere kennis en informatie over aan mensen. Of als je -net als ik- autodidact bent, lees je hele andere boeken, zoek je hele andere cursussen uit, laat je je spiegelen door hele andere mensen. Alles hangt af van 'waar' je bent. Laat me heel duidelijk zijn (want ik vermoed al dat ik hier vragen of commentaren over ga krijgen): deze niveaus zijn geen waardeoordelen of kwalificaties en ik vind als hulpverlener niets van de verschillende niveaus van bewustzijn. Ik constateer ze, herken ze en zie dat mensen vanuit deze verschillende niveaus hun leven vormgeven en hun behoeften formuleren. Met alle gradaties die zich tussen deze vier niveaus bevinden. Ik gebruik deze vier als voorbeeld om het overzichtelijk en hanteerbaar te houden. Met 237 niveaus verdwalen we wat sneller...
Training voor professionals 'Vertrouwen in burn-out'
Tijdens de training voor professionals geef ik vanuit deze vier verschillende niveaus ingangen, handreikingen en hulpstukken om mensen te begeleiden. Maar het zal je niet verbazen, die handreikingen richten zich in deze training tot niveau drie en vier. Omdat ik zelf van mening ben dat er een kans, een grotere en diepere betekenis ligt, achter het verschijnsel en de crisis die we burn-out noemen. Weet dus dat je niet allerlei praktische en oplossingsgerichte tips en trucs krijgt voor je behandelingen van burn-out clienten. Evenmin krijg je voorgeschreven gesprekstechnieken of uitgewerkte scripts voor in je praktijk. Dit zeg ik om verwarring en teleurstellingen te voorkomen.
Jentien Keijzer
**************************************************************************
Op 21 mei geef ik nog een keer deze training voor professionals en hulpverleners. En ik heb vandaag nog twee nieuwe data gepland en online gezet: op dinsdagochtend 11 juni en 10 september. Het is een training voor mensen die meer inzicht, begrip en vertrouwen willen in het grotere plaatje achter burn-out en vanuit het niveau van keuzes en kansen mensen willen begeleiden. Er is dus weer plek, wees welkom maar wacht niet te lang met inschrijven als er bij wilt zijn.
Om je een indruk te geven van wat je kunt verwachten, hier wat reacties van mensen die afgelopen 7 mei deelnamen aan de training:
**************************************************************************
“Het is ongelooflijk wat er in mij aangeraakt is tijdens de training. De energie stroomt als een malle en ik ben zo ontzettend blij dat ik naar mijn intuïtie geluisterd heb om me in te schrijven” -Therapeut & Coach
**************************************************************************
“Voor mij was de ochtend zeer waardevol.Het voelt als een soort overwinning. Alsof ik 20 jaar lang alleen heb staan roepen in de woestijn van de gevestigde orde en er nu eindelijk iemand is die me volmondig gelijk geeft” - Psycholoog
**************************************************************************
“Dit is nou voeding! En nog veel meer dan dat. Het is flow. Ben echt heel blij Jentien te kennen, met alles wat ze me brengt” - Coach & Trainer
**************************************************************************
“Ik hoop dat meer mensen deze kennis tot zich kunnen nemen. En dat hulpverleners zich inschrijven om anders te gaan kijken naar burn-out en de ‘verschijnselen” -Teamleider
**************************************************************************
“Het feit dat Jentien ook de academische route heeft bewandeld geeft voor mij extra lading aan haar boodschap” - Psycholoog
**************************************************************************
“Ik heb me zo op kunnen laden bij de training. Het was zelfs zo inspirerend dat ik vannacht nog heb zitten schrijven. Zoveel herkenning in dit verhaal wat nu woorden en context krijgt. Dat maakt het diep en rijk” - Coach & Trainer
**************************************************************************
“De training was heel waardevol, echt top! Jentien is een mooi mens met een mooie zienswijze” - Therapeut
**************************************************************************
Comments